Αν ακούσετε ποτέ για λυκοκατζαραίους, σκαλικατζέρια, καρκαντσέλια, κωλοβελόνηδες, βερβελούδες, παγανά, πλανήταρους, καλλισπούδηδες, ζούζουλα και άλλα περίεργα ονόματα, να ξέρετε πως ανήκουν όλα σε αυτά τα περίεργα πλάσματα του κάτω κόσμου που συνηθίζουμε να αποκαλούμε καλικάντζαρους (1).Μέρες Χριστουγέννων, αυτά τα «κακανθρωπίσματα» της Παράδοσης αφήνουν τη δουλειά τους στον κάτω κόσμο και ξεχύνονται στη γη, για να παιδέψουν τους ανθρώπους. Όλον τον χρόνο, με τα σκυλόδοντά τους, ροκανίζουν, κάθε μέρα ασταμάτητα, τον χοντρό κορμό του δέντρου που στηρίζεται η γη. Δαγκώνουν, ξύνονται πάνω του, τον γδέρνουν με τα νύχια τους και προσπαθούν με μανία να τον κόψουν, «να πέσει η γης να ψιχουλιαστεί, στάχτη και πούλμπερη να σκορπίσει στους τέσσερους αγέρηδες» (2).
Από του Χριστού όμως ως τα Φώτα, για δώδεκα ημέρες ακριβώς, όλος ο συρφετός ξεχύνεται στη γη με στριγκλιές και ξεφωνητά και «αρχίζει το πανηγύρι»… Ανάμεσά τους σέρνουν τις πιο «διάσημες προσωπικότητές» του είδους τους: τον Κωλοβελόνη, ψηλόλιγνο σα μακαρόνι, τον Μαντρακούκο, φοβερό αρχηγό, τον Κοψαχείλη, με τα τεράστια κοφτερά δόντια, τον Παρωρίτη, με μύτη μακριά σαν προβοσκίδα, τον Παγάνα, με τα κουνελίσια αυτιά, τον Τρικλοπόδη, με το χταποδίσιο χέρι του που κάνει τον κόσμο να περδικλώνεται επάνω του, τον Σιφώτη, με τη στρογγυλή μούρη, τον Καταχανά, που «βρωμάει και ζέχνει», τον Τρικέρη και τον Μαλαγάνα, που ξεγελούν τα παιδιά και τους αρπάζουν τις λιχουδιές, τον Βατρακούκο, που μοιάζει με γιγαντιαίο βάτραχο, τον Μαγάρα, με την τουμπανισμένη κοιλιά, τον Κατσιπόδη ή Κατσιποδιάρη, με το τραγίσιο πόδι, τον Γουρλό, με τα γουρλωμένα μάτια, τον Στραβολαίμη, τον κουτσό και καμπούρη Κοψομεσίτη, τον Περίδρομο, τον Βραχνά και τον Ξεφτέρη (3).
Χώνονται στις καμινάδες και τρώνε τα γλυκίσματα των νοικοκυραίων, κατατρομάζουν τις μαμές που νυχτώνονται στις ερημιές, πειράζουν τους μυλωνάδες και τις μυλωνούδες, το ρίχνουν σε ξέφρενο χορό και αρπάζουν τους περαστικούς μαζί τους, μέχρι να τους εξουθενώσουν και να πέσουν σκασμένοι κάτω, μαγαρίζουν το σιτάρι και το αλεύρι, τρώνε φίδια, σαύρες, χελώνες και βατράχους, ρίχνουν τσιγκέλια από τα τζάκια, για να αρπάξουν κανένα λουκάνικο ή καμιά τηγανίτα, ενώ κάποιοι είπαν ότι κυνηγούν και πνίγουν τα αβάπτιστα μωρά.
Άλλοι πανύψηλοι και άλλοι μικροσκοπικοί, άλλοι κουτσοί, στραβοχέρηδες, μονόφλθαμοι ή με κόκκινα μάτια, με μαλλιά αγκαθωτά και λιγδιασμένα και άλλοτε φαλακροί, με τεράστια γαμψά νύχια και θεόστραβα πόδια τραγίσια που τρεκλίζουν και μπερδεύονται μεταξύ τους, ντυμένοι με κουρέλια ή θεόγυμνοι, άλλοτε γυναίκες σα μαϊμούδες (οι λεγόμενες βερβελούδες), το γένος τον καλικάντζαρων ζει και βασιλεύει! Τρυπώνει στις ζωές μας κάθε παραμονή Χριστουγέννων, σωσμένο από τη μακραίωνη Παράδοση διηγήσεων και εθίμων, και δεν φεύγει παρά μόνο όταν βαφτιστούν τα νερά, στα "Φώτα"...
Γι’ αυτό και φεύγοντας, στις 6 του Γενάρη, κλαψουρίζουν:
«Φεύγετε να φεύγουμε,
γιατί έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεκτούρα του
και θα μας αγιάσει
και θα μας μαγαρίσει»
Στις παλιές ιστορίες λένε πως κάποιοι τους είδαν καβάλα σε γαϊδάρους να τριγυρνούν σε πόλεις και χωριά και άλλοι να αναρριχώνται με απίστευτη ευκολία στα παράθυρα και να πηδούν από στέγη σε στέγη. Αποκρουστικά στη όψη, με ασχήμια που σου "κόβει τη χολή", στην πραγματικότητα είναι ανόητα και εύκολα ξεγελιούνται.
Αν θέλετε λοιπόν να τα εμποδίσετε να μπουν στο σπίτι σας και να σας τα κάνουν «γης Μαδιάμ», η Παράδοση λέει:
Βάλτε ένα κόσκινο έξω απ’ την πόρτα σας. Μόλις το δουν θα θελήσουν να μετρήσουν τις τρύπες του. Μοναδικό πρόβλημά τους ότι δεν μπορούν να πουν το 3, λόγω της ιερότητας του αριθμού. Ετσι θα μείνουν εκεί με τις ώρες και με τις μέρες, μετρώντας και φτάνοντας μέχρι το δύο και ξεκινώντας από την αρχή. Μόνο ένας δεν ξεγελιέται: ο Κωλοβελόνης…
Ο Κωλοβελόνης, λένε οι δοξασίες, είναι λεπτός και ψηλός σα μακαρόνι, τόσο λεπτός μάλιστα που μπορεί να τρυπώνει από τις κλειδαριές αλλά και να περνά μέσα απ’ τις τρύπες του κόσκινου. Είναι ο μόνος λοιπόν που δε χάνει την ώρα του μετρώντας. Έτσι σουβλερός όπως είναι, περνά μέσα από το κόσκινο και ύστερα από την κλειδαριά και εμφανίζεται μπροστά μας!
Ο πιο επικίνδυνος από όλη την ομάδα δεν είναι παρά ο Μαντρακούκος. «Κουτσός, κοντόχοντρος, τραγοπόδαρος, με καραφλό κεφάλι κι ασκημομούρης»(4), αυτός είναι ο Αρχηγός. Μάλλον συγγενεύει με τον βυζαντινό «Βαβουτζικάριο»(5). Για όλους τους Καλικατζάρους της Παράδοσης γενικότερα, λέγεται ότι κρατούν από αρχαίες δοξασίες, όπως οι "κύρες", οι ψυχές δηλαδή που ανέβαιναν στη γη, όσο διαρκούσαν τα Ανθεστήρια, προς τιμήν του Διονύσου, φέρνοντας μπελάδες στους ανθρώπους (6).Παρόμοια δοξασία είναι και αυτή του γερμανικού λαού για την Perchta, η οποία εμφανίζεται το δωδεκαήμερο να ακολουθείται από ένα πλήθος αβάπτιστων νηπίων και θεωρείται ως ο οδηγός της φάλαγγας των ψυχών, τις οποίες βοηθά στην επάνοδο τους στη γη (10).
Πάντως, αν ποτέ υποψιαστείτε ότι κάποιο καλικατζαράκι "χαρχαλεύει" έξω απ’ το σπίτι σας, θυμηθείτε τους παλιούς που προτείνουν:
- "βάλτε στην πόρτα σας καλούδια για να το γλυκάνετε και κόσκινο, για να το καθυστερήσετε"..!
- θυμιατίστε ή ζωγραφίστε σταυρό στην πόρτα!
- "κρεμάστε στο τζάκι γουρουνοσάγονο ή κάψτε ξύλο από αχλαδιά ή αγριοκερασιά" - καθώς λένε ότι τα αγκαθωτά δέντρα απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα (πρβλ. με το χριστόξυλο)
- μην ξεχνάτε πως φοβάται πολύ τον πετεινό και ειδικά όταν αυτός λαλήσει 3 φορές
- κάψτε παλιά ρούχα και παπούτσια δερμάτινα. Δεν αντέχουν τη μυρωδιά του καμένου δέρματος.
Τέτοια και άλλα τεχνάσματα - που η Παράδοση περισώζει (11) - μας θυμίζουν παρόμοια των αρχαίων Ελλήνων που περιέζωναν με κόκκινο νήμα τα ιερά τους ή άλειφαν με πίσσα τις πόρτες των σπιτιών τους, για να εμποδίσουν την είσοδο των ψυχών στους ναούς (12).
Λένε πάντως ότι όποιος καταφέρει να δέσει με λινή κόκκινη κλωστή από το πόδι έναν καλικάντζαρο, τότε θα τον έχει δούλο του για πάντα. Αλήθεια ή ψέμματα δεν μας αφορά. Η Παράδοση έχει πάντα τους λόγους της και τις δικές της αγνές αλήθειες ακόμα και μέσα στους μύθους της.
ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΚΑΡΑΝΤΖΗ
Υποσημειώσεις:
1. κατά τον Φ.Κουκουλέ,"Καλλικάντζαροι"Λ.,τ.Ζ',1923,σελ.315επ. το όνομα προέρχεται από τη λέξη "κάνθαρος"(=σκαθάρι) που το Μεσαίωνα ονομαζόταν και "κάντζαρος". Οι γεωργοί παρομοίαζαν τα σκαθάρια με δαιμονικά όντα, επειδή έβλαπταν τη σοδειά τους. Για άλλες απόψεις βλ.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", εκδ. Γράμματα, 1994, σελ324επ.
2. Στρατή Μυριβήλη, «Τα Παγανά» (1944)3. Βλ. σελ77 επ., Στρατή Μολίνου, «Οι Καλλικάντζαροι», εκδ.Φιλιππότη, 1996
4. σελ.251, Ν.Πολίτη, «Παραδόσεις Α΄», εκδ. Γράμματα, 1994
5. βλ. πάντως Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.333
6. βλ. Γ.Μ.Μέγα, "Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας", εκδ. Εστιά, 2004, σελ. 53, 59-60, ο οποίος πιστεύει ότι αυτές τις ψυχές του Κάτω Κόσμου συμβολίζουν οι καλικάντζαροι, σε αντίθεση με τον Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.332, ο οποίος πίστευε ότι οφείλουν οι καλλικάντζαροι την ύπαρξή τους στις μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου, που φόβιζαν τον κόσμο και είναι επομένως νεότερα λαϊκά δημιουργήματα. Βλ. επίσης Κ.Θρακιώτη, "Λαϊκή Πίστη &Λατρεία στη Θράκη",εκδ.Ρήσος,1991,σελ.222
7. σχετική η δοξασία των Φαρασιωτών της Καππαδοκίας για τους "μνημοράτους", Γ.Μ.Μέγα,ο.α,σελ.53,59-60
8. βλ. σχετικά και στο άρθρο: «Να τα πούμε;» στη στήλη «Αλόη» του MusicHeaven.
9. βλ. Ν.Πολίτη, «Παραδοσεις Α΄», ο.α., σελ. 243
10. βλ. Γ.Μ.Μέγα, ο.α., σελ. 59 Πρβλ. έθιμο της Βοιωτίας που λέει πως τα μωρά που πεθαίνουν αβάπτιστα "τρώνε τη μάνα τους", αν ταφούν, πριν σαραντίσει η λεχώνα, ενώ σε άλλες χώρες λένε πως γίνονται νάνοι, λύκοι, στρίγκλες κ.α. βλ. Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.345 και επίσης Μέγα, ο.α., σελ59
11. βλ. Ν.Πολίτη,"ΠαραδόσειςΑ', ο.α.,σελ.242 επ.
12. βλ. Γ.Μ.Μέγα, ο.α., σελ. 53
(To άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά, ελαφρώς διαφοροποιημένο, στην ιστοσελίδα http://www.musicheaven.gr/)
http://nektariakarantzi.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου