ΒΑΤΙΚΑ.Το πρώτο υποθαλάσσιο μουσείο δημιουργείται στο Παυλοπέτρι

Σε έναν διεθνή τουριστικό προορισμό φιλοδοξούν να μετατρέψουν το Παυλοπέτρι Ελαφονήσου, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού σε συνεργασία με την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τον Δήμο Ελαφονήσου. Ως γνωστόν, το Παυλοπέτρι είναι μια από τις αρχαιότερες βυθισμένες πολιτείες στον κόσμο που κατοικήθηκε για πρώτη φορά γύρω στην 4η χιλιετία πΧ. Στόχος των αρμοδίων φορέων είναι να υλοποιήσουν το επόμενο  διάστημα ένα Σχέδιο Διαχείρισης που θα προστατέψει το μνημείο από τη φθορά του χρόνου και ταυτόχρονα θα αναδείξει τα μοναδικά ευρήματα που έχουν βρεθεί στον βυθό ανάμεσα στα Βάτικα και την Ελαφόνησο. Η επιχείρηση προστασίας είναι επιβεβλημένη, καθώς το 2016, το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων ενέταξε το Παυλοπέτρι στον κατάλογο των πενήντα περισσότερο απειλούμενων χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς στον κόσμο.

Παράλληλα, αρχαιολόγοι και φορείς επεξεργάζονται ένα φιλόδοξο πλάνο, σύμφωνα με το οποίο η βυθισμένη πολιτεία θα καταστεί επισκέψιμη για το ευρύ κοινό, μέσα από την μετατροπή της σε ένα οργανωμένο υποθαλάσσιο μουσείο, το οποίο θα είναι το πρώτο στο είδος του στην Ελλάδα. Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να ενημερωθεί για την ιστορία του χώρου και να πάρει πληροφορίες για τα ευρήματα, με εκκίνηση της περιήγησης στην ξηρά και συνέχιση στον υποθαλάσσιο χώρο όπου έχει ανακαλυφθεί το μνημείο.

Σε δηλώσεις της στα «Παραπολιτικά» η δήμαρχος Ελαφονήσου κ. Έφη Λιάρου επεσήμανε για την προοπτική ανάδειξης του Παυλοπετρίου:  «Ο χώρος έχει εδώ και πολλά χρόνια μεγάλη επισκεψιμότητα, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια για να δρομολογηθούν νέα πράγματα. Τώρα δεν υπάρχει ένα πλαίσιο ενημέρωσης των επισκεπτών. Υπάρχει δυσκολία με την πρόσβαση αλλά και με το πάρκιν εκεί. Αυτά δυσκολεύουν τους επισκέπτες. Χρειάζεται και φύλαξη και ένα ενημερωτικό κιόσκι με κάποιον υπεύθυνο που να δίνει κατευθυντήριες οδηγίες στους επισκέπτες με ειδικές σημάνσεις».

Για το Σχέδιο Διαχείρισης που προτείνεται για το Παυλοπέτρι, η δρ. Πάρη Καλαμαρά, διευθύντρια της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων υπογράμμισε στα «Παραπολιτικά» τα εξής:  «Ο οικισμός του Παυλοπετρίου είναι σε περιοχή που έχει κηρυχτεί Natura. Επειδή βρίσκεται πολύ κοντά στην ακτή, και είναι ρηχά, είναι εύκολα επισκέψιμος με απλή κολύμβηση, με βατραχοπέδιλα και μάσκα. Η πρόθεσή μας είναι να προστατευθεί και να αναδειχθεί σε χώρο επισκέψιμο με τρόπο που να συλλειτουργήσει με την περιοχή natura που το περιβάλλει. Πρέπει να διαμορφωθούν διάδρομοι. Στην πορεία ο επισκέπτης μέχρι τη θάλασσα να μπορεί μέσω πινακίδων να πάρει πληροφορίες για το χώρο. Έτσι πριν βουτήξει θα έχει δει έναν χάρτη και θα έχει ενημερωθεί για τα πιο ενδιαφέροντα σημεία που μπορεί να εξερευνήσει. Στο σχέδιό μας υπάρχει και πρόβλεψη και για σημαδούρες που κάτω από το νερό θα είναι πινακίδες. Εμείς έχουμε ολοκληρώσει και έχουμε στην τελική επεξεργασία το πλάνο διαχείρισης. Οπότε στη συνέχεια μένει να γίνουν κάποιες προγραμματικές με την Περιφέρεια και τον Δήμο Ελαφονήσου, ώστε να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση και να υλοποιηθεί το έργο»

Η ιστορία του Παυλοπετρίου
Ο οικισμός του Παυλοπετρίου βρίσκεται βυθισμένος στην Ελαφόνησο, στον υποθαλάσσιο χώρο ανάμεσα στην παραλία της Πούντας και στη νησίδα Παυλοπέτρι και περιλαμβάνει μια σπάνια προϊστορική πόλη με οικιστικό σχέδιο (κτίσματα, δρόμους, πλατείες), δύο  θαλαμοειδείς και τουλάχιστον 37 λακκοειδείς τάφους, απ’ όπου έχουν ανασκαφεί σπάνια ευρήματα, αλλά και ένα ακόμη νεκροταφείο που αποτελείται από 60 τάφους.

Το 1904, ο γεωλόγος Φωκίωνας Νέγρης ήταν ο πρώτος που παρατήρησε τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του καταποντισμένου οικισμού. Η σπουδαιότητα όμως της ανακάλυψής του δεν αναγνωρίστηκε ευρέως εκείνη την εποχή. Οι παρατηρήσεις του επιβεβαιώθηκαν μετά από αρκετά χρόνια με την επίσκεψη του ωκεανογράφου Νίκολας Φλέμινγκ στην περιοχή. Το 1967 στην προσπάθεια του να μελετήσει τις αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας στο Αιγαίο ανακάλυψε εκ νέου τα ερείπια του βυθισμένου προϊστορικού οικισμού.

Το 1968 μία αποστολή οργανώθηκε από την ομάδα υποβρύχιας εξερεύνησης του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ με σκοπό να ερευνήσει τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και να βρει στοιχεία για τη χρονολόγησή τους και για το πότε και πως η περιοχή βυθίστηκε. Η επταμελής ομάδα ερεύνησε για έξι εβδομάδες την περιοχή και κατέγραψε με μεγάλη ακρίβεια τα ορατά βυθισμένα κατάλοιπα με τη βοήθεια ενός είδους δικτυωτού πλέγματος αποτελούμενου από τεμνόμενες γραμμές. Στην έρευνα συμμετείχε και ελληνική αρχαιολογική ομάδα με επικεφαλής τον αείμνηστο αρχαιολόγο Άγγελο Δεληβοριά. Η αρχαιολογική έρευνα του 1968 δεν προχώρησε σε ανασκαφή του χώρου, αλλά περιορίστηκε στην επιφανειακή περισυλλογή ευρημάτων. Τα θραύσματα κεραμικής που συγκέντρωσαν οι ερευνητές οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για έναν προϊστορικό οικισμό που εκτείνεται χρονικά και στις τρεις εποχές του χαλκού (πρώιμη, μέση, ύστερη) αλλά άκμασε ιδιαίτερα στην πρώιμη και στην ύστερη περίοδο, η οποία περιλαμβάνει τα μυκηναϊκά χρόνια.

Μετά την έρευνα του 1968 το Παυλοπέτρι κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος και την προστασία του ανέλαβε η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το 2009 η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων με μια ομάδα από αρχαιολόγους και έμπειρους δύτες σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ και με τη Βρετανική Σχολή Αθηνών ξεκίνησε ένα πενταετές πρόγραμμα για να σκιαγραφήσει την ιστορία και την εξέλιξη της καταποντισμένης πόλης του Παυλοπετρίου. Τη γενική διεύθυνση της αποστολής ανέλαβε ο γνωστός αρχαιολόγος Ηλίας Σπονδύλης με πολυετή πείρα σε πολλούς καταποντισμένους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας. Επίσης, το συγκεκριμένο πρόγραμμα σε συνεργασία και με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών έθεσε ως στόχο να καθορίσει πώς και πότε η πόλη του Παυλοπετρίου και το Στενό της Ελαφονήσου καταποντίστηκαν.

Με τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας οι αρχαιολόγοι ταυτοποίησαν τη γνωστή έκταση των καταλοίπων από την αποστολή του 1968, αλλά επιπλέον ανακάλυψαν και χαρτογράφησαν πάνω από 9.000 τ.μ. νέων κτιριακών συγκροτημάτων που πιθανόν είχαν καλυφθεί από εναποθέσεις άμμου τα προηγούμενα χρόνια. Η επενέργεια των κυμάτων και τα θαλάσσια ρεύματα της περιοχής σχετίζονται προφανώς με την μετακίνηση μεγάλου όγκου άμμου στην βόρεια πλευρά της περιοχής. Ανάμεσα στα ευρήματα υπήρξαν και τέσσερις νέοι κιβωτιόσχημοι τάφοι και μια ακάλυπτη ταφή σε πίθο. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από την έλλειψη θαλάσσιων φυκιών και οργανισμών (κυρίως σφουγγαριών και αχινών) πάνω στη νέα τοιχοποιία σε σύγκριση με τις παλαιότερες περιοχές που ανακαλύφθηκαν το 1968. Με τη νέα έρευνα η έκταση του βυθισμένου οικισμού αυξήθηκε από 30 σε περίπου 50 στρέμματα.

Το 2011 πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά ανασκαφική έρευνα στον οικισμό. Συγκεκριμένα, έγιναν δύο τομές σε σημεία που ήταν εμφανή τα περιγράμματα θαμμένων πίθων. Από την πρώτη τομή ανασύρθηκαν δύο πίθοι οι οποίοι συγκολλήθηκαν από τους συντηρητές της Εφορείας Εναλίων αρχαιοτήτων. Μάλιστα μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που είναι κατασκευασμένος ο δεύτερος πίθος, εφόσον αποτελείται από τρία διαφορετικά μεταξύ τους κομμάτια.

Τον Απρίλιο του 2017, ο διεθνής οργανισμός προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος “Mission Blue” επέλεξε τον όρμο Βατίκων /Μυρτώο Πέλαγος ως το πρώτο Hope Spot (Σημείο Ελπίδας) στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντας έτσι την μοναδική συνύπαρξη του ενάλιου αρχαιολογικού χώρου και του πλούσιου θαλάσσιου περιβάλλοντος στον Όρμο των Βατίκων. Χελώνες καρέτα-καρέτα γεννούν τα αυγά τους στις ακτές που περιβάλλουν τον όρμο, ενώ  φώκιες, δελφίνια και φάλαινες κολυμπούν στα νερά του. Επίσης, Λιβάδια Ποσειδωνίας  φυτρώνουν στον βυθό, προσφέροντας τροφή, αλλά και καταφύγιο σε εκατοντάδες ψάρια και θαλάσσιους οργανισμούς.