Στίς 29 Ἰανουαρίου 2019, ἡμέρα Τρίτη, παραμονή τῆς ἑορτῆς τῶν ΑΓΙΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ, πραγματοποιήθηκε ἐφέτος ὁ ἐπίσημος ἑορτασμός της Σύναξης τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν γιά τά Σχολεῖα μας, μετά τήν ἀπόφασι τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, νά χαρακτηρισθῆ ἡ κυριώνυμη ἡμέρα τῆς Ἑορτῆς 30ῇ Ἰανουαρίου, ὡς ἡμέρα πολιτικῆς (!!!) καί ὄχι ἐκκλησιαστικῆς ἀργίας (ὅπως ἦταν ἐπί 200 περίπου χρόνια) γιά τά Σχολεῖα τῆς Πρωτοβάθμιας καί τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπαιδεύσεως.
Ἐτελέσθησαν Θεῖες Λειτουργίες στούς κάτωθι Ἱερούς Ναούς γιά τόν ἐκκλησιασμό τῶν Σχολείων τῆς νήσου μας.
1. Ἱ. Ναός Ἑσταυρωμένου Χριστοῦ - Χώρας (Γυμνάσιο & Λύκειο)
2. Ἱ. Ναός Ἁγίας Ἀναστασίας - Χώρας (Δημοτικό Σχολεῖο Χώρας-Καρβουνάδων)
3. Ἱ. Ναός Ἀναλήψεως Χριστοῦ – Κάτω Λειβαδίου (Νηπιαγωγεῖο Χώρας)
4. Ἱ. Ναός Ἁγίου Γεωργίου - Καρβουνάδων (Δημοτικό Σχολεῖο Χώρας-Καρβουνάδων)
5. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἱλαριωτίσσης - Ποταμοῦ (Δημοτικό Σχολεῖο Ποταμοῦ)
6. Ἱ. Ναός Ὁσίας Πελαγίας – Ἁγίας Πελαγίας (Νηπιαγωγεῖο Ποταμοῦ).
1. Ἱ. Ναός Ἑσταυρωμένου Χριστοῦ - Χώρας (Γυμνάσιο & Λύκειο)
2. Ἱ. Ναός Ἁγίας Ἀναστασίας - Χώρας (Δημοτικό Σχολεῖο Χώρας-Καρβουνάδων)
3. Ἱ. Ναός Ἀναλήψεως Χριστοῦ – Κάτω Λειβαδίου (Νηπιαγωγεῖο Χώρας)
4. Ἱ. Ναός Ἁγίου Γεωργίου - Καρβουνάδων (Δημοτικό Σχολεῖο Χώρας-Καρβουνάδων)
5. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἱλαριωτίσσης - Ποταμοῦ (Δημοτικό Σχολεῖο Ποταμοῦ)
6. Ἱ. Ναός Ὁσίας Πελαγίας – Ἁγίας Πελαγίας (Νηπιαγωγεῖο Ποταμοῦ).
Στήν Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ - Χώρας, προεξῆρχε ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Σεραφείμ, συμπαραστατούμενος ἀπό τόν Πρωτοπρεσβύτερο π.Θεολόγο Παντελῆ.
Στήν Θεία Λειτουργία συμμετεῖχαν Διευθυντές, Καθηγητές, μαθήτριες καί μαθητές τοῦ Λυκείου καί τοῦ Γυμνασίου μας.
Τόν πανηγυρικό τῆς ἡμέρας ἐκφώνησε ἡ Θεολόγος Καθηγήτρια τοῦ Λυκείου κα Ἑλένη Μεγαλοκονόμου ἀναφερόμενη στίς προσωπικότητες καί στήν προσφορά τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στήν Παιδεία, ἀλλά καί στήν ἀνθρωπότητα γενικώτερα.
Ἐτελέσθη Ἀρτοκλασία ὑπέρ ὑγείας τῶν διδασκόντων καί διδασκομένων στά Σχολεῖα μας, καθώς καί Ἱερό Μνημόσυνο γιά τούς κεκοιμημένους εὐεργέτες, δωρητές, Καθηγητές καί Διδασκάλους στό χῶρο της Παιδείας.
Στό τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας εὐχήθηκε ἐγκάρδια στούς κκ.Διευθυντές καί Καθηγητές –τριες Γυμνασίου καί Λυκείου καί τούς μαθητές καί τίς μαθήτριες νά ἔχουν τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καί τίς Πρεσβεῖες τῶν τριῶν μεγάλων φωστήρων καί Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων καί Ἱεραρχῶν καί τούς κάλεσε νά ἔχουν τούς προστάτες τους Τρεῖς Ἱεράρχες ὡς ἀσφαλῆ πρότυπα ζωῆς στήν ἐκπαιδευτική τους πορεία, ἀλλά καί γενικώτερα στή ζωή τους.
Στήν Θεία Λειτουργία συμμετεῖχαν Διευθυντές, Καθηγητές, μαθήτριες καί μαθητές τοῦ Λυκείου καί τοῦ Γυμνασίου μας.
Τόν πανηγυρικό τῆς ἡμέρας ἐκφώνησε ἡ Θεολόγος Καθηγήτρια τοῦ Λυκείου κα Ἑλένη Μεγαλοκονόμου ἀναφερόμενη στίς προσωπικότητες καί στήν προσφορά τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στήν Παιδεία, ἀλλά καί στήν ἀνθρωπότητα γενικώτερα.
Ἐτελέσθη Ἀρτοκλασία ὑπέρ ὑγείας τῶν διδασκόντων καί διδασκομένων στά Σχολεῖα μας, καθώς καί Ἱερό Μνημόσυνο γιά τούς κεκοιμημένους εὐεργέτες, δωρητές, Καθηγητές καί Διδασκάλους στό χῶρο της Παιδείας.
Στό τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας εὐχήθηκε ἐγκάρδια στούς κκ.Διευθυντές καί Καθηγητές –τριες Γυμνασίου καί Λυκείου καί τούς μαθητές καί τίς μαθήτριες νά ἔχουν τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καί τίς Πρεσβεῖες τῶν τριῶν μεγάλων φωστήρων καί Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων καί Ἱεραρχῶν καί τούς κάλεσε νά ἔχουν τούς προστάτες τους Τρεῖς Ἱεράρχες ὡς ἀσφαλῆ πρότυπα ζωῆς στήν ἐκπαιδευτική τους πορεία, ἀλλά καί γενικώτερα στή ζωή τους.
Εἰσηγήσεις καί κοπή Ἁγιοβασιλόπιττας γιά τούς Ἐκπαιδευτικούς
Τό ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς καί ὥρα 7:00 μ.μ., πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωσι στήν αἴθουσα τοῦ Λεοντσινείου Πνευματικοῦ Κέντρου Κεραμωτοῦ, καθώς καί ἡ τελετή κοπῆς τῆς Ἁγιοβασιλόπιττας πρός τιμήν τῶν ἐκπαιδευτικῶν τῆς νήσου μας.
Ἡ ἐκδήλωσις ξεκίνησε μέ ἐπίκαιρους βυζαντινούς ὕμνους ἀπό μέλη τῆς Χορῳδίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ὑπό τήν διεύθυνσι τοῦ Καθηγητοῦ Θεολόγου τοῦ Γυμνασίου μας κ.Γεωργίου Λουράντου.
Καλεσμένοι ὁμιλητές στήν ἐκδήλωση ἦταν δύο καταξιωμένοι Καθηγητές – Συγγραφεῖς. Ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Χειρουργικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ & Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί Συγγραφέας κ.Γεώργιος Παπαγεωργίου καί ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου καί Συγγραφέας κ.Χρῆστος Γιανναρᾶς.
Δυστυχῶς καί οἱ δύο Καθηγητές δέν μπόρεσαν νά παρευρεθοῦν στήν ἐκδήλωσι (γιά ἔκτακτους λόγους ὑγείας ὁ πρῶτος, καί λόγῳ δυσμενῶν καιρικῶν συνθηκῶν ὁ δεύτερος).
Εὐτυχῶς, οἱ ὁμιλίες τους στάλθηκαν ἠλεκτρονικά καί ἐκφωνήθηκαν : ἀπό τόν Αἰδ/το Πρωτοπρεσβύτερο - Ἰατρό π.Πέτρο Μαριᾶτο ἡ ὁμιλία τοῦ κ.Χρήστου Γιανναρᾶ μέ θέμα «Παιδαγωγία καί πατρότητα» καί ἀπό τήν Καθηγήτρια – Θεολόγο τοῦ Λυκείου μας κα Ἑλένη Μεγαλοκονόμου – Σοφίου ἡ ὁμιλία τοῦ κ.Γεωργίου Παπαγεωργίου μέ θέμα «Οἱ Ἱεράρχες καί ἡ Ἰατρική Περίθαλψη: Ἡ πραγμάτωση ἑνός ὁράματος».
Ἡ ἐκδήλωσις ξεκίνησε μέ ἐπίκαιρους βυζαντινούς ὕμνους ἀπό μέλη τῆς Χορῳδίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ὑπό τήν διεύθυνσι τοῦ Καθηγητοῦ Θεολόγου τοῦ Γυμνασίου μας κ.Γεωργίου Λουράντου.
Καλεσμένοι ὁμιλητές στήν ἐκδήλωση ἦταν δύο καταξιωμένοι Καθηγητές – Συγγραφεῖς. Ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Χειρουργικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ & Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί Συγγραφέας κ.Γεώργιος Παπαγεωργίου καί ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου καί Συγγραφέας κ.Χρῆστος Γιανναρᾶς.
Δυστυχῶς καί οἱ δύο Καθηγητές δέν μπόρεσαν νά παρευρεθοῦν στήν ἐκδήλωσι (γιά ἔκτακτους λόγους ὑγείας ὁ πρῶτος, καί λόγῳ δυσμενῶν καιρικῶν συνθηκῶν ὁ δεύτερος).
Εὐτυχῶς, οἱ ὁμιλίες τους στάλθηκαν ἠλεκτρονικά καί ἐκφωνήθηκαν : ἀπό τόν Αἰδ/το Πρωτοπρεσβύτερο - Ἰατρό π.Πέτρο Μαριᾶτο ἡ ὁμιλία τοῦ κ.Χρήστου Γιανναρᾶ μέ θέμα «Παιδαγωγία καί πατρότητα» καί ἀπό τήν Καθηγήτρια – Θεολόγο τοῦ Λυκείου μας κα Ἑλένη Μεγαλοκονόμου – Σοφίου ἡ ὁμιλία τοῦ κ.Γεωργίου Παπαγεωργίου μέ θέμα «Οἱ Ἱεράρχες καί ἡ Ἰατρική Περίθαλψη: Ἡ πραγμάτωση ἑνός ὁράματος».
(Παραθέτουμε στό τέλος τοῦ ἄρθρου καί τίς δύο ὁμιλίες)
Στή συνέχεια ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας εὐλόγησε τήν Ἁγιοβασιλόπιττα πρός τιμήν τῶν ἐν ἐνεργεία καί τῶν συνταξιούχων Ἐκπαιδευτικῶν μας καί τῆς μαθητιώσης νεολαίας μας καί μέ λόγο καρδιακό καί σύγχρονο ἀπευθύνθηκε στούς ἀγαπητούς κκ.Ἐκπαιδευτικούς, τούς συνεχάρη γιά τήν προσφορά τους στή μαθητιῶσα νεολαία, γιά τόν ἀγῶνα τῆς μεταδόσεως τῆς ἀληθινῆς Παιδείας, κατά τό πρότυπο τῶν ἑορταζόντων μεγάλων Παιδαγωγῶν καί Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων, καί τῆς διπλῆς μορφώσεως, τῆς σχολικῆς - ἐπιστημονικῆς καί τῆς μορφώσεως τῆς εὐσεβείας καί τῶν χρηστῶν ἠθῶν.
Ἔκλεισε τήν σύντομη ὁμιλία του ὁ Ποιμενάρχης μας μέ μία εὐχή μέσα ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς του. Νά ἑορτάζονται ἀπό τοῦ χρόνου οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες μας ἀπό τά Σχολεῖα ἀνήμερα στήν γιορτή τους καί ὄχι τήν παραμονή!
Τόν λόγο πῆρε στή συνέχεια ὁ Δήμαρχος Κυθήρων κ.Εὐστράτιος Χαρχαλάκης, ὁ ὁποῖος μεταξύ ἄλλων τόνισε τήν διαφορά μεταξύ ἐκπαίδευσης καί Παιδείας. Ἕνα θέμα πού ἀπασχολεῖ ὅλους μας καί κυρίως τήν μαθητιῶσα νεολαία μας, ὅπως κι ὁ ἴδιος ἔχει διαπιστώσει κατά τίς συναντήσεις του μέ τά Δεκαπενταμελῆ Συμβούλια τῶν Σχολείων μας.
Τήν Ἁγιοβασιλόπιττα ἔκοψε ὁ ἀρχαιότερος παριστάμενος Ἐκπαιδευτικός ὁ Συνταξιοῦχος Δάσκαλος κ.Μανώλης Λεοντσίνης καί τό φλουρί τό πέτυχε ἡ Διευθύντρια τοῦ 6/θέσιου Δημοτικοῦ Σχολείου Χώρας – Καρβουνάδας κα Ἑλένη Τζάννε. Τῆς εὐχόμαστε καλή ὑγεία καί ἐκπλήρωσι κάθε εὐγενοῦς καί εὐσεβοῦς πόθου. Ἐκόπη καμμάτι καί γιά τόν ἀσθενοῦντα ἀρχαιότερο ἐκπαιδευτικό κ.Γεώργιο Κομηνό, τ.Λυκειάρχη καί Ἀντιδήμαρχο μέ ἐγκάρδιες εὐχές γιά τήν ταχύτερη ἀνάρρωσί του.
Στή συνέχεια παρετέθη δεξίωσι μέ μπουφέ στούς παρευρισκόμενους. Τά ἐκλεκτά ἐδέσματα τά εἶχαν ἑτοιμάσει, ὅπως κάθε χρόνο, οἱ κυρίες τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου Κεραμωτοῦ-Κυθήρων, πρός τιμήν τῶν ἐκπαιδευτικῶν μας. Κατά τήν διάρκεια τῆς δεξιώσεως ὑπῆρξε ἡ δυνατότητα συζήτησεως καί ζεστῆς καί καρδιακῆς ἐπικοινωνίας ὅλων.
Ἔκλεισε τήν σύντομη ὁμιλία του ὁ Ποιμενάρχης μας μέ μία εὐχή μέσα ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς του. Νά ἑορτάζονται ἀπό τοῦ χρόνου οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες μας ἀπό τά Σχολεῖα ἀνήμερα στήν γιορτή τους καί ὄχι τήν παραμονή!
Τόν λόγο πῆρε στή συνέχεια ὁ Δήμαρχος Κυθήρων κ.Εὐστράτιος Χαρχαλάκης, ὁ ὁποῖος μεταξύ ἄλλων τόνισε τήν διαφορά μεταξύ ἐκπαίδευσης καί Παιδείας. Ἕνα θέμα πού ἀπασχολεῖ ὅλους μας καί κυρίως τήν μαθητιῶσα νεολαία μας, ὅπως κι ὁ ἴδιος ἔχει διαπιστώσει κατά τίς συναντήσεις του μέ τά Δεκαπενταμελῆ Συμβούλια τῶν Σχολείων μας.
Τήν Ἁγιοβασιλόπιττα ἔκοψε ὁ ἀρχαιότερος παριστάμενος Ἐκπαιδευτικός ὁ Συνταξιοῦχος Δάσκαλος κ.Μανώλης Λεοντσίνης καί τό φλουρί τό πέτυχε ἡ Διευθύντρια τοῦ 6/θέσιου Δημοτικοῦ Σχολείου Χώρας – Καρβουνάδας κα Ἑλένη Τζάννε. Τῆς εὐχόμαστε καλή ὑγεία καί ἐκπλήρωσι κάθε εὐγενοῦς καί εὐσεβοῦς πόθου. Ἐκόπη καμμάτι καί γιά τόν ἀσθενοῦντα ἀρχαιότερο ἐκπαιδευτικό κ.Γεώργιο Κομηνό, τ.Λυκειάρχη καί Ἀντιδήμαρχο μέ ἐγκάρδιες εὐχές γιά τήν ταχύτερη ἀνάρρωσί του.
Στή συνέχεια παρετέθη δεξίωσι μέ μπουφέ στούς παρευρισκόμενους. Τά ἐκλεκτά ἐδέσματα τά εἶχαν ἑτοιμάσει, ὅπως κάθε χρόνο, οἱ κυρίες τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου Κεραμωτοῦ-Κυθήρων, πρός τιμήν τῶν ἐκπαιδευτικῶν μας. Κατά τήν διάρκεια τῆς δεξιώσεως ὑπῆρξε ἡ δυνατότητα συζήτησεως καί ζεστῆς καί καρδιακῆς ἐπικοινωνίας ὅλων.
Στίς 30 Ἰανουαρίου 2019, ἡμέρα Τετάρτη, ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τῶν ΑΓΙΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας ἐλειτούργησε στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ - Χώρας. Ἐτελέσθησαν ἐπίσης ἀπό τούς Ἱερεῖς τῆς νήσου μας Θεῖες Λειτουργίες στούς κάτωθι Ἱερούς Ναούς γιά ἐκπαιδευτικούς καί μαθητές, ἀλλά καί γενικότερα γιά τούς εὐσεβεῖς χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι θά ἤθελαν νά ἐκκλησιασθοῦν καί νά τιμήσουν τούς Προστάτες τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων καί τῆς Παιδείας :
1. Ἱ. Ναός Ἁγίου Γεωργίου – Λειβαδίου
2. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἐλεούσης – Φρατσίων (ἐκκλησιασμός Δημ. Παιδικοῦ Σταθμοῦ)
3. Ἱ. Ναός Ἁγίου Νικολάου - Αὐλέμωνος
4. Ἱ. Ναός Ἁγίου Βασιλείου – Λογοθετιανίκων
5. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἱλαριωτίσσης - Ποταμοῦ
6. Ἱ. Ναός Ὁσίας Πελαγίας – Ἁγίας Πελαγίας
1. Ἱ. Ναός Ἁγίου Γεωργίου – Λειβαδίου
2. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἐλεούσης – Φρατσίων (ἐκκλησιασμός Δημ. Παιδικοῦ Σταθμοῦ)
3. Ἱ. Ναός Ἁγίου Νικολάου - Αὐλέμωνος
4. Ἱ. Ναός Ἁγίου Βασιλείου – Λογοθετιανίκων
5. Ἱ. Ναός Παναγίας Ἱλαριωτίσσης - Ποταμοῦ
6. Ἱ. Ναός Ὁσίας Πελαγίας – Ἁγίας Πελαγίας
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Ἀνδριανόπουλος
Παιδαγωγία καί Πατρότητα
Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ὁμότιμος Καθηγητής
τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου καί Συγγραφέας
Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ὁμότιμος Καθηγητής
τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου καί Συγγραφέας
Οἱ δύο ὅροι διαστέλλουν
- Τό πεδίο τῆς ὕπαρξης ἀπό
- Τό πεδίο τῆς συμπεριφορᾶς
- Τό πεδίο τῆς ὕπαρξης ἀπό
- Τό πεδίο τῆς συμπεριφορᾶς
Ἡ πατρότητα συνεπάγεται τή γέννα, τό δώρημα τῆς ζωῆς, τήν ἀνάδυση ἀπό τήν ἀνυπαρξία.
Ἡ παιδαγωγία συνεπάγεται τήν ἠθική, τή συμβουλευτική, τό κήρυγμα, τό νόμο, τή σωφρονιστική πρακτική.
Ἡ πατρότητα ( πεδίο τῆς ὕπαρξης ) δέν μπορεῖ νά συγχέεται μέ τήν παιδαγωγία ( πεδίο τῆς συμπεριφορᾶς):
Μπορῶ νά μεταβάλω τή συμπεριφορά (τόν «χαρακτῆρα» μου, ἀκόμα καί τή νοο-τροπία μου). Ἔχω «δικαίωμα νά μορφωθῶ, νά μοῦ ἐξασφαλίζει ἡ συλλογικότητα ἰατρική φροντίδα, ἔννομη τάξη, δικαιοσύνη, ἰσοπολιτεία.
Εἶναι παραλογισμός νά ἀπαιτῶ «δικαίωμα» ἐπιλογῆς ἀναστήματος, χρώματος ματιῶν, γονέων, μητρικῆς γλώσσας, φύλου.
Τό σχολεῖο ἀποβλέπει περισσότερο στή λειτουργία τῆς πατρότητας καί μόνο βοηθητικά ἤ παράπλευρα στή διαμόρφωση συμπεριφορᾶς.
Τό σχολεῖο «γεννάει» τό παιδί στή συνύπαρξη, στήν κοινωνούμενη ὕπαρξη, στό ἄθλημα τῆς παραίτησης ἀπό ἐγώ, γιά τή χαρά τῆς σχέσης. Τό σχολεῖο ἀποβλέπει στήν προτεραιότητα τῆς κοινωνικοποίησης. Ὄχι μέ συμβουλές – ἐντολές – ὑποχρεωτικούς κώδικες συμπεριφορᾶς. «Εἰσάγει» τό παιδί στή χαρά τῶν σχέσεων, στήν κοινή ἀνακάλυψη τοῦ καινούργιου (τῆς γνώσης).
Οἱ κυρίως τρόποι τῆς παιδαγωγίας: Ἡ «μύηση» στή γλώσσα, στή λειτουργία τῆς ἐκφραστικῆς (γραμματική – συντακτικό - ποιητική εἰκονολογία). Ἡ «μύηση» στά μαθηματικά ὡς γλώσσα καί στή μουσική ὡς γλώσσα, στό χορό ὡς κοινωνούμενη χαρά.
Ἡ μεγάλη καταστροφή σήμερα: Τό γεγονός ἐπιβολῆς μιᾶς χρηστικῆς ἐκδοχῆς τῆς παιδείας. Δηλαδή: ἡ παιδεία «ἐφόδιο», μέσο βιοπορισμοῦ, τά πτυχία προϋπόθεση γιά τήν ἀμοιβόμενη ἀπασχόληση. Ὄχι ἁπλῶς ἄσχετη μέ τή ζωτική λειτουργία τῆς πατρότητας, ἀλλά ἀποκομμένη καί ἀπό τούς θεμελιώδεις στόχους τῆς παιδαγωγίας. Σημερινό «πρότυπο» ἀποτελεσματικῆς παιδείας: τό φροντιστήριο.
Τά ἀντιθετικά (ἀλληλοαποκλειόμενα καί γι' αὐτό ἀσυμβίβαστα) μέσα στήν ἀνθρώπινη Ἱστορία «παραδείγματα» ἤ πολιτισμοί εἶναι: Ὁ ἀρχαιοελληνικός καί χριστιανικός – ἐκκλησιαστικός ἀφ' ἑνός καί ὁ παγκοσμιοποιημένος σήμερα ἀφ' ἑτέρου δυτικός – νεωτερικός.
Τί τούς διαφοροποιεῖ καισαρικά:
- Οἱ Ἕλληνες καί ἡ Ἐκκλησία ταυτίζουν τήν ἀλήθεια μέ τήν ἐμπειρική μετοχή στήν κοινωνούμενη γνώση.
- Ὁ νεωτερικός πολιτισμός (ἀπό τίς μεσαιωνικές του ρίζες) ταυτίζει τήν ἀλήθεια μέ τήν ἀτομική κατανόηση (πολιτισμός τοῦ cogito).
Οἱ Ἕλληνες: κάτι ἀληθεύει, ὅταν «πάντες ὁμοδοξοῦσι καί ἕκαστος ἐπιμαρτυρεῖ». Α- λήθεια εἶναι ὁ φωτισμός (μή-λήθη) πού τόν παρέχει μόνο ἡ ἐλευθερία τῆς ἀγαπητικῆς σχέσης.
Ἡ παιδαγωγία συνεπάγεται τήν ἠθική, τή συμβουλευτική, τό κήρυγμα, τό νόμο, τή σωφρονιστική πρακτική.
Ἡ πατρότητα ( πεδίο τῆς ὕπαρξης ) δέν μπορεῖ νά συγχέεται μέ τήν παιδαγωγία ( πεδίο τῆς συμπεριφορᾶς):
Μπορῶ νά μεταβάλω τή συμπεριφορά (τόν «χαρακτῆρα» μου, ἀκόμα καί τή νοο-τροπία μου). Ἔχω «δικαίωμα νά μορφωθῶ, νά μοῦ ἐξασφαλίζει ἡ συλλογικότητα ἰατρική φροντίδα, ἔννομη τάξη, δικαιοσύνη, ἰσοπολιτεία.
Εἶναι παραλογισμός νά ἀπαιτῶ «δικαίωμα» ἐπιλογῆς ἀναστήματος, χρώματος ματιῶν, γονέων, μητρικῆς γλώσσας, φύλου.
Τό σχολεῖο ἀποβλέπει περισσότερο στή λειτουργία τῆς πατρότητας καί μόνο βοηθητικά ἤ παράπλευρα στή διαμόρφωση συμπεριφορᾶς.
Τό σχολεῖο «γεννάει» τό παιδί στή συνύπαρξη, στήν κοινωνούμενη ὕπαρξη, στό ἄθλημα τῆς παραίτησης ἀπό ἐγώ, γιά τή χαρά τῆς σχέσης. Τό σχολεῖο ἀποβλέπει στήν προτεραιότητα τῆς κοινωνικοποίησης. Ὄχι μέ συμβουλές – ἐντολές – ὑποχρεωτικούς κώδικες συμπεριφορᾶς. «Εἰσάγει» τό παιδί στή χαρά τῶν σχέσεων, στήν κοινή ἀνακάλυψη τοῦ καινούργιου (τῆς γνώσης).
Οἱ κυρίως τρόποι τῆς παιδαγωγίας: Ἡ «μύηση» στή γλώσσα, στή λειτουργία τῆς ἐκφραστικῆς (γραμματική – συντακτικό - ποιητική εἰκονολογία). Ἡ «μύηση» στά μαθηματικά ὡς γλώσσα καί στή μουσική ὡς γλώσσα, στό χορό ὡς κοινωνούμενη χαρά.
Ἡ μεγάλη καταστροφή σήμερα: Τό γεγονός ἐπιβολῆς μιᾶς χρηστικῆς ἐκδοχῆς τῆς παιδείας. Δηλαδή: ἡ παιδεία «ἐφόδιο», μέσο βιοπορισμοῦ, τά πτυχία προϋπόθεση γιά τήν ἀμοιβόμενη ἀπασχόληση. Ὄχι ἁπλῶς ἄσχετη μέ τή ζωτική λειτουργία τῆς πατρότητας, ἀλλά ἀποκομμένη καί ἀπό τούς θεμελιώδεις στόχους τῆς παιδαγωγίας. Σημερινό «πρότυπο» ἀποτελεσματικῆς παιδείας: τό φροντιστήριο.
Τά ἀντιθετικά (ἀλληλοαποκλειόμενα καί γι' αὐτό ἀσυμβίβαστα) μέσα στήν ἀνθρώπινη Ἱστορία «παραδείγματα» ἤ πολιτισμοί εἶναι: Ὁ ἀρχαιοελληνικός καί χριστιανικός – ἐκκλησιαστικός ἀφ' ἑνός καί ὁ παγκοσμιοποιημένος σήμερα ἀφ' ἑτέρου δυτικός – νεωτερικός.
Τί τούς διαφοροποιεῖ καισαρικά:
- Οἱ Ἕλληνες καί ἡ Ἐκκλησία ταυτίζουν τήν ἀλήθεια μέ τήν ἐμπειρική μετοχή στήν κοινωνούμενη γνώση.
- Ὁ νεωτερικός πολιτισμός (ἀπό τίς μεσαιωνικές του ρίζες) ταυτίζει τήν ἀλήθεια μέ τήν ἀτομική κατανόηση (πολιτισμός τοῦ cogito).
Οἱ Ἕλληνες: κάτι ἀληθεύει, ὅταν «πάντες ὁμοδοξοῦσι καί ἕκαστος ἐπιμαρτυρεῖ». Α- λήθεια εἶναι ὁ φωτισμός (μή-λήθη) πού τόν παρέχει μόνο ἡ ἐλευθερία τῆς ἀγαπητικῆς σχέσης.
Οἱ Δυτικοί: κάτι ἀληθεύει, ὅταν κατανοεῖται «ὀρθῶς». Ποιός ὁρίζει την «ὀρθότητα»; Μιά αὐθεντία (ὁ Πάπας, οἱ «Γραφές», οἱ «Πατέρες») ἤ μιά σύμβαση (κώδικας νοηματικῆς λογικῆς).
Ἡ ἀτομοκεντρική αὐτή ἐκδοχή τῆς νοησιαρχικῆς δῆθεν «ἀλήθειας» ὁδηγεῖ νομοτελειακά στήν ἐξουσιαστική χρήση της («ἀλάθητος» - οἱ αἱρετικοί στήν πυρά). Συμπληρώνει τόν ἀτομοκεντρικό χαρακτήρα τοῦ θρησκειοποιημένου Χριστιανισμοῦ: τή νομική κατασφάλιση ἀτομικῆς σωτηρίας. Ἡ σωτηρία δηλαδή νά εἶναι συνάρτηση τῶν κατορθωμάτων τοῦ ἐγώ, ὄχι δῶρο – χάρισμα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πού συγκροτεῖ τήν Ἐκκλησία – Βασιλεία.
Ὁ Παῦλος ἐπιμένει : Μπορεῖ νά ἔχετε «μυρίους παιδαγωγούς», «πατέρα» ἔχετε μόνο ἕναν. « Ἐγώ ὑμᾶς ἐγέννησα».
Σήμερα, θύματα ὅλοι μας τοῦ ἀτομοκεντρικοῦ πολιτισμοῦ μας, καταλαβαίνουμε τήν «πατρότητα» παραβολικά, συμβολικά. Τήν ταυτίζουμε μέ ποιότητες συμπεριφορᾶς: Στοργική μεταχείριση, συνετή αὐστηρότητα, φροντίδα, ἔγνοια καί, κυρίως, πληθωρική διδαχή μέ λόγια : Ὅπως στούς Προτεστάντες, ἔτσι σήμερα σέ πολλές ἐκκλησίες μας, πού θέλουν νά λέγονται ὀρθόδοξες, ἀπολυτοποιεῖται καί κυριαρχεῖ τό Κήρυγμα. Κήρυγμα π.χ. σέ ἀκατάλληλες στιγμές τῆς Θείας Λατρείας. Ἔτσι ἀκοῦμε συχνά κηρύγματα τήν ὥρα, πού οἱ πιστοί μέ συντριβή ἑτοιμάζονται νά μεταλάβουν, στό «Κοινωνικό». Καί ὄχι τήν ὥρα μετά τά Ἱερά ἀναγνώσματα, ὅπως θά ἔπρεπε, καθώς στήν κανονική τους θέση τά κηρύγματα εἶναι φυσικό ἐπακόλουθο καί συνέπεια τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀπότοκα πατρικῆς διδαχῆς.
Ἡ ἀπολυτοποίηση τῆς προτεραιότητας τοῦ κηρύγματος πολλές φορές δέν φείδεται, οὔτε τοῦ χρόνου τῶν ἀκροατῶν καί συνεπάγεται ταύτιση τῆς γνώσης μέ τήν ἀτομική κατανόηση (ὄχι μέ τό ἄθλημα τῆς σχέσης), ταύτιση τῆς Ἐκκλησίας μέ τίς προδιαγραφές μιᾶς ἀκόμη ἰδεολογίας, ἀλλοτρίωση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος σέ ἀτομοκεντρική θρησκευτικότητα.
Πῶς, λοιπόν, θά μπορούσαμε νά ξαναβροῦμε τή λειτουργία τῆς πατρότητας σάν γεννεσιουργό τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ὑπόστασης γεγονός; Δέν ξέρω. Ἄν προσπαθήσω νά ὁρίσω τό πῶς, θά προσθέσω ἕνα ἀκόμα κήρυγμα στήν κηρυγματική πλημμυρίδα. Ἡ μόνη ἀπάντηση πού ἴσως θά μοῦ ἐπιτρεπόταν, θά ἦταν νά διερωτηθῶ: Πώς λειτουργοῦσε ἡ πατρότητα στήν τοπική μας ἐδῶ Ἐκκλησία, προτοῦ οἱ προτεστάντες μισιονάριοι μᾶς μπολιάσουν μέ τήν ὑστερία τῆς ἀτομοκεντρικῆς «κατανόησης».
Ἡ καθημερινή πράξη:
- Τό ἀναμμένο καντήλι
- Τό πρόσφορο
- Ἡ νηστεία
- Ὁ ἁγιασμός καί κυρίως
- Ὁ ἐκκλησιασμός.
- Τό ἀναμμένο καντήλι
- Τό πρόσφορο
- Ἡ νηστεία
- Ὁ ἁγιασμός καί κυρίως
- Ὁ ἐκκλησιασμός.
«Οἱ Ἱεράρχες καί ἡ Ἰατρική Περίθαλψη: Ἡ πραγμάτωση ἑνός ὁράματος»
Γεώργιος Παπαγεωργίου, Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Χειρουργικῆς Σχολῆς
τοῦ Ἐθνικοῦ & Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί Συγγραφέας
Γεώργιος Παπαγεωργίου, Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Χειρουργικῆς Σχολῆς
τοῦ Ἐθνικοῦ & Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί Συγγραφέας
Ὁ 4ος αἰώνας μ.Χ. χαρακτηρίζεται ἀπό μεγάλες δημογραφικές καί πολιτιστικές ἐξελίξεις στήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, καί ἰδιαίτερα στό ἀνατολικό τμῆμα της, πού ἔπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐξελίξεις θρησκευτικές, φιλοσοφικές, ἐπιστημονικές καί κοινωνικές, πού καθόρισαν τήν πορεία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλά καί τοῦ πολιτισμοῦ γενικότερα. Μεγάλες προσωπικότητες, πού ἔπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο σέ αὐτές τίς ἐξελίξεις εἶναι οἱ Μεγάλοι Ἱεράρχες, ὁ Μέγας Βασίλειος, οἱ δύο Γρηγόριοι καί ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Οἱ τρεῖς πρῶτοι γεννήθηκαν στήν Καππαδοκία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ὁ τελευταῖος στήν Ἀντιόχεια τῆς Συρίας. Ἀπό τόν 1ο μ.Χ. αἰώνα, ὁ ἐξελληνισμός τῶν περιοχῶν αὐτῶν εἶναι πλήρης. Ἀκόμη καί κάποιες ἑβραϊκές κοινότητες μιλοῦν καί γράφουν ἑλληνικά. Αὐτό βοήθησε πάρα πολύ στή ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἡ Ἀντιόχεια εἶναι ἔδρα Πατριαρχείου καί ἡ πρωτεύουσα τῆς Καππαδοκίας Καισάρεια ἦταν ἡ πρώτη σέ ἱεραρχία καί κῦρος Μητρόπολη τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως..
Ὁ Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε τό 330 στήν Καισάρεια. Στήν οἰκογένεια ὑπῆρχαν ἄλλα ὀκτώ ἤ ἐννέα παιδιά. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ἀδελφός του, γεννήθηκε τό 335. Καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, γνωστός καί ὡς Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στήν Ναζιανζό τό 329. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος γεννήθηκε τό 349 στήν Ἀντιόχεια, ἦταν εἴκοσι χρόνια νεότερος ἀπό τόν Μεγάλο Βασίλειο.
Καί οἱ τέσσερες σπούδασαν στά καλύτερα πανεπιστήμια τῆς ἐποχῆς τους, στήν Κωνσταντινούπολη, τήν Ἀλεξάνδρεια, τήν Ἀθήνα καί τήν Ἀντιόχεια, κοντά στούς μεγαλύτερους διδασκάλους, χωρίς προκατάληψη ἄν αὐτοί ἦσαν Χριστιανοί (Προαιρέσιος), ἤ Ἐθνικοί (Λιβάνιος, Ἱμέριος, Ἀνδραγάθιος) Ἐσπούδασαν ὅλες τίς ἐπιστῆμες της ἐποχῆς τους, κυρίως φιλοσοφία, θεολογία καί ρητορική, ἀλλά καί ἰατρική. Εἰδικά ὁ Ἅγιος Βασίλειος πού ἀγαποῦσε ἰδιαίτερα τήν Ἰατρική, τήν ἄσκησε στήν Ἀθήνα καί ἀργότερα στό μεγάλο τοῦ νοσηλευτικό ἵδρυμα. Ἐκτός ἀπό τό γιγάντιο θεολογικό καί φιλοσοφικό ἔργο του, ἀσχολήθηκε ἐνεργά μέ τήν φιλανθρωπία, ὀργανώνοντας καί στηρίζοντας τόσο τήν ἰατρική περίθαλψη τῶν ἀσθενῶν, ὅσο καί τήν κοινωνική καί ἐπαγγελματική ἀποκατάσταση τῶν ἀπόρων καί τῶν δυστυχούντων. Τό σημαντικό ἔργο τῆς ζωῆς του εἶναι ἡ ἵδρυση καί λειτουργία ἑνός κοινωνικοῦ φιλανθρωπικοῦ συστήματος, τοῦ Πτωχοτροφείου ἤ Βασιλειάδας, πού εἶναι τό πρῶτο σύνθετο νοσηλευτικό ἵδρυμα πού ἀναφέρεται στόν Δυτικό κόσμο.
Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στά κηρύγματά του περί φιλανθρωπίας ἔδωσε μεγάλη ἔμφαση στό ἔλεος πρός τούς ἀσθενεῖς καί ἦταν ἀπό τούς μεγαλύτερους ἐπαινετές τοῦ Μεγάλου Βασιλείου γιά τήν ἰατρική φιλανθρωπική του δράση. Στήν Βασιλειάδα, «ἡ νόσος φιλοσοφεῖται καί ἡ συμφορά μακαρίζεται καί τό συμπαθές δοκιμάζεται». Ὁ μικρότερος ἀδελφός τοῦ Γρηγορίου, ὁ Καισάριος εἶχε σπουδάσει ἰατρική στήν Ἀλεξάνδρεια καί ἔγινε ἕνας ἀπό τούς πλέον διαπρεπεῖς ἰατρούς στήν Κωνσταντινούπολη μέχρι καί ἰατρός τῆς αὐλῆς.
Ὁ Γρηγόριος Νύσσης θεωρεῖται ὅτι «μπόρεσε καλύτερα ἀπ' ὅλους νά μεταφυτεύσει στό ἐσωτερικό τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τήν πνευματική κληρονομιά τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας», ἐνῶ ἐπηρεάστηκε σημαντικά ἀπό τό ἔργο τοῦ Ὠριγένη. Ὑποστήριζε τήν ἰατρική ὡς τήν κυριότερη μορφή τῆς φιλανθρωπίας καί προέτρεπε τούς χριστιανούς ἰατρούς νά ἐπωφελοῦνται ἀπό τά ἐπιτεύγματα τῆς Ἑλληνικῆς Ἰατρικῆς, μή δεχόμενος τήν προκατάληψη ὅτι ἡ ἰατρική ἦταν ἐπίτευγμα τῶν εἰδωλολατρῶν. Εἶχε στενή σχέση μέ τόν γνωστό ἰατρό Εὐστάθιο, τόσο σέ ἰατρικά ὅσο καί θεολογικά θέματα.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀνέπτυξε εὐρύτατο ποιμαντικό, κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο. Ἵδρυσε σειρά εὐαγῶν ἱδρυμάτων μέ σκοπό τήν ἀνακούφιση τῶν φτωχῶν, ὀρφανῶν, ξένων καί ἀρρώστων. Ὀργάνωσε ἡμερήσιο συσσίτιο μέ τό ὁποῖο ἔτρεφε 7.000 ἀπόρους τῆς Πόλης. Κατάργησε κάθε πολυτέλεια στήν ἐκκλησία, ἐκποίησε διάφορα πολύτιμα σκεύη καί τιμαλφῆ, πού δέν ἦταν ἀπαραίτητα καί ἔδωσε τά χρήματα σέ ἔργα ἀγάπης. Ἐπιπρόσθετα ὀργάνωσε ἱεραποστολές στήν Περσία, τήν Κελτική, τή Φοινίκη, τή Σκυθία καί τή Γοτθία.
Νοσηλευτικά ἱδρύματα στόν ἀρχαῖο ἑλληνικό κόσμο μέ τήν ἔννοια τῶν σημερινῶν νοσοκομείων δέν ὑπῆρχαν. Ὑπῆρχαν μόνο ἰδιωτικοί καί δημόσιοι ἰατροί. Τά Ἀσκληπιεῖα ἦταν περισσότερο θρησκευτικά ἀναρρωτήρια γιά οἰκονομικά εὐκατάστατους πολίτες, κάτι σάν τά σύγχρονα σπα, μέ λουτρά, γυμναστήρια, βιβλιοθῆκες κ.λπ. Στήν Ρώμη πάλι τά μόνα νοσηλευτικά ἱδρύματα ἦταν τά Valentudinaria πού ἦταν ἕνα εἶδος ἀναρρωτηρίων γιά τραυματίες ἤ ἀρρώστους στρατιῶτες ἤ δούλους. Οὔτε τά Ἀσκληπιεῖα, οὔτε τά Βαλεντουδινάρια μπορεῖ νά ἀποτέλεσαν πρότυπα γιά τήν ἀνάπτυξη τῶν βυζαντινῶν νοσοκομείων.
Οἱ κατά τόπον ἐπισκοπές, πολύ πρώιμα, ὀργανώνουν τήν περίθαλψη τῶν πασχόντων καί τῶν φτωχῶν, σέ βαθμό πρωτόγνωρο γιά τήν ἀνθρωπότητα. Στήν πρώτη Οἰκουμενική Σύνοδο στήν Νίκαια (325), δίνονται ἐντολές στούς Ἐπισκόπους νά ὀργανώσουν τήν περίθαλψη τῶν φτωχῶν καί τῶν ἀρρώστων. Οἱ ἐθνικοί ἐντυπωσιάζονται πολύ ἀπό αὐτή τήν δραστηριότητα. Ὁ συνομήλικος καί συμφοιτητής στήν Ἀθήνα τοῦ Μ. Βασιλείου Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης, ὁ ὀνειροπόλος Αὐτοκράτορας πού προσπάθησε νά ἐπαναφέρει τήν ἀρχαία θρησκεία καί τό ἀρχαῖο μεγαλεῖο στήν Αὐτοκρατορία τό 360-363, γράφει στόν διάσημο γιατρό τῆς ἐποχῆς καί φίλο του Ὀρειβάσιο: «Πρέπει νά ὀργανωθοῦμε καί νά φροντίζουμε καί ἐμεῖς τούς ἀδύνατους ὅπως οἱ χριστιανοί». Δέν πρόλαβε νά τό ἐφαρμόσει.
Ἡ μεταβολή τοῦ ἀρχαίου κόσμου σέ μιά παγκόσμια Αὐτοκρατορία, ὅπου ὅλοι οἱ κάτοικοι ἀπέκτησαν τό δικαίωμα τοῦ πολίτη εὐνόησε τήν ἐσωτερική μετανάστευση καί τήν συγκέντρωση ἀνθρώπων στίς μεγάλες πόλεις. Ὅσο οἱ χριστιανικές κοινότητες ἦσαν μικρές, τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες, οἱ Ἐπίσκοποι ἀσκοῦσαν τήν φροντίδα τῶν φτωχῶν σέ ἰδιωτικό ἐπίπεδο μέ τόν θεσμό τῶν διακόνων, ἐνισχύοντας τούς φτωχούς ἀπό παροχές τῶν εὐπόρων χριστιανῶν.
Ὁ Ἅγιος Πολύκαρπος ἐπίσκοπος Σμύρνης, μαθητής τοῦ Ἀποστόλου Ἰωάννη στίς ἀρχές τοῦ 2ου αἰώνα περιελάμβανε τήν μέριμνα τῶν πασχόντων στίς κυριότερες εὐθύνες τῆς Ἐκκλησίας. Κανόνες τῆς Ρώμης τοῦ 2ου αἰῶνος προτρέπουν τόν ἐπίσκοπο νά πηγαίνει ὁ ἴδιος στά σπίτια τῶν φτωχῶν καί νά ἀναζητεῖ τούς ἀσθενεῖς καί αὐτούς πού ἔχουν ἀνάγκη βοήθειας καί ὁ ἴδιος διατηροῦσε ἕνα δωμάτιο στήν κατοικία του, ἤ ἕναν μικρό οἶκο ἐκεῖ κοντά, γιά περιστασιακούς ἐπισκέπτες. Σέ μικρότερες πόλεις, αὐτό ἦταν ἀρκετό. Μέ τήν ἀποδοχή ὅμως τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπό τόν Μεγάλο Κωνσταντίνο τό 313, οἱ χριστιανικοί πληθυσμοί αὐξήθηκαν κατά πολύ. Τόν 3ο καί 4ο αἰώνα παρατηρήθηκε σημαντική αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ στίς κυρίως ἑλληνόφωνες ἐπαρχίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, Συρίας καί Παλαιστίνης, μέ ἀποτέλεσμα νά αὐξηθεῖ κατά πολύ ἡ ἐσωτερική μετανάστευση ἀπό τήν ἐπαρχία πρός τίς μεγάλες πόλεις. Δημιουργήθηκαν ἔτσι σέ αὐτές μεγάλοι πληθυσμοί ἀνεπαγγέλτων, ἀστέγων καί πενήτων. Τό ποσοστό τῶν χριστιανῶν στούς πληθυσμούς αὐτούς, ἦταν ἤδη πολύ ὑψηλό. Ὁ κρατικός μηχανισμός ἀδυνατοῦσε νά ἀνταπεξέλθει στά νέα αὐτά δεδομένα. Ἔτσι τό ἔργο τῆς ὑποστηρίξεως τῶν ἀδυνάτων ἀνέλαβαν οἱ Ἐπίσκοποι, ἀφενός ἀνταποκρινόμενοι στήν χριστιανική ἐντολή τῆς φιλανθρωπίας, ἀφετέρου ἀντιμετωπίζοντας μιά ἐπείγουσα καί δραματική κατάσταση. Στίς χῶρες τῆς Δύσεως δέν παρατηρήθηκε ἀνάλογη αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ καί τό φαινόμενο τῆς συρροῆς τῶν ἀστέγων καί ἀνεπαγγέλτων στίς πόλεις δέν ἦταν τόσο ἐπιτακτικό
Τά πρῶτα μόνιμα ἱδρύματα γιά τήν περίθαλψη τῶν ἀπόρων ἐμφανίσθηκαν στήν Ἀντιόχεια καί τήν Συριακή ἐνδοχώρα καί τά ἐπιδότησε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος μέ χρηματικά ποσά. Παρόμοια ἱδρύματα ἐμφανίσθηκαν βαθμιαῖα σέ ὅλες τίς πόλεις τοῦ κράτους. Τά ἀρχικά αὐτά ἱδρύματα πού ὀνομάζονταν ξενοδοχεῖα, ἤ καταγώγια, δέν μποροῦμε νά τά χαρακτηρίσουμε νοσοκομεῖα, εἶχαν μάλλον χαρακτήρα ἀσύλων, ὅπου παρεχόταν φροντίδα στούς ἀσθενεῖς, ἀλλά ὄχι θεραπεία. Γιά νά χαρακτηρισθεῖ ἕνα ἵδρυμα νοσοκομεῖο πρέπει νά ἔχει μόνιμους ἐπαγγελματίες ἰατρούς, οἱ ὁποῖοι θά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους.
Οἱ γυναῖκες τῆς ἀνώτερης τάξης θεωροῦσαν τιμητικό νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους στά ἱδρύματα. Ἀναφέρεται ἡ Πλακίλλα, σύζυγος τοῦ Θεοδοσίου Α’, ἡ Θεοδοσία, σύζυγος τοῦ Γρηγορίου Νύσσης, ἡ Μακρίνα (ἀδελφή τοῦ Μ. Βασιλείου), καί πολλές ἄλλες, Ὀλυμπιάς, Πρόκλα, Σιλβίνα, Μαρτυρία, Παλλαδία κ.λπ. Ἐνεργό προσφορά στά νοσοκομεῖα εἶχαν καί οἱ Αὐτοκράτειρες Εἰρήνη καί Θεοδώρα. Παραδόξως ἐνῶ στήν Ἀνατολή ὁ θεσμός τῶν διακονισσῶν ἐνθαρρύνεται, στήν Δύση ἀρχίζει νά παρακμάζει καί ἐπανεμφανίζεται μετά τήν Μεταρρύθμιση.
Τό πρῶτο σύνθετο νοσηλευτικό ἵδρυμα στόν Δυτικό κόσμο πού μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ ὡς νοσοκομεῖο μέ τήν σημερινή ἔννοια εἶναι ἡ Βασιλειάδα, πού ἱδρύθηκε τό 370. Ὁ Μέγας Βασίλειος τό ὀνόμαζε Πτωχεῖον, Πτωχοτροφεῖον, ἤ Καταγώγιον. Περιλάμβανε ξενοδοχεῖο, γιά τούς ἄπορους ταξιδιῶτες, γηροκομεῖο, νοσοκομεῖο, λεπροκομεῖο, πτωχοκομεῖο κ.ἄ. Ὑπῆρχαν ἐπί πλέον ἀπομονωμένα κτίρια γιά τίς μεταδοτικές ἀσθένειες. Ὁ Μέγας Βασίλειος εἶχε προσλάβει γιά τή λειτουργία του γιατρούς καί νοσοκόμους, πού παρεῖχαν θεραπευτική ἀγωγή καί νοσηλευτική φροντίδα. Σημαντική στήν περίθαλψη ἦταν ἡ συμβολή τῶν μοναχῶν. Ὁ Βασίλειος εἶχε ἱδρύσει μιά παρακείμενη μονή γιά τό ἔργο αὐτό. Ὑπῆρχε ὀργάνωση γιά τήν προμήθεια τροφίμων, φαρμάκων καί ὅλων τῶν ἀναγκαίων. Ὑπῆρχε φαρμακεῖο, φοῦρνοι, μαγειρεῖα, μέ τό ἀνάλογο προσωπικό καθώς καί τεχνικοί καί κατασκευαστές. Ἐκτρέφονταν καί ζῶα καί καλλιεργοῦνταν φυτά γιά τήν προμήθεια τῶν τροφῶν. Ἦταν ὁλόκληρο συγκρότημα κτιρίων, σάν μικρή πόλις, πού ἦταν σχεδόν αὐτοσυντήρητο. Ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, πού τό περιγράφει, τό ὀνομάζει «νέαν πόλιν». τό πολύ σημαντικό καί πρωτότυπο ἦταν ὅτι μποροῦσε κανείς ἐπί πλέον νά μάθει ἕνα χειρωνακτικό ἐπάγγελμα, δηλαδή λειτουργοῦσε καί σάν ὑπηρεσία κοινωνικῆς καί ἐπαγγελματικῆς ἀποκατάστασης.
Ὁ Βασίλειος ἔκανε ἰατρικές παρατηρήσεις μέ λεπτομερῆ ἐπιστημονική ὀξυδέρκεια. Ἔχει κάνει ἀκόμη ἀνθρωπομετρικές παρατηρήσεις σχετικά μέ τόν ρυθμό αὔξησης τοῦ σώματος, ἔχει ἀσχοληθεῖ μέ τήν λειτουργία τοῦ ὀφθαλμοῦ, καί ἔχει ἐγκύψει στούς νόμους τῆς κληρονομικότητας καί τήν βιολογία. Πρό πάντων ὅμως παραμένει ὡς ὁ κατ' ἐξοχήν ἐκπρόσωπος τῆς «Ἀνθρωπιστικῆς Ἰατρικῆς» σ' αὐτούς τούς σκοτεινούς καιρούς.
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος παρεῖχε προσωπικά τίς ἰατρικές του ὑπηρεσίες στούς τροφίμους τῆς Βασιλειάδας. Προσπαθοῦσε νά διασκεδάσει τόν ὑπέρμετρο φόβο πού εἶχαν οἱ ἄνθρωποι γιά τίς ἀσθένειες καί ἰδίως γιά τήν λέπρα, καί δίνοντας τό παράδειγμα τούς περιποιόταν ὁ ἴδιος καί τούς ἀγκάλιαζε καί τούς φιλοῦσε ἀδελφικά. Ὁ Βασίλειος γνώριζε καί ἐφήρμοζε τήν ἀντισηψία τῶν τραυμάτων καί ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι εἶναι ὁ πρῶτος πού μνημονεύει τήν ἀπόσταξη τοῦ θαλασσινοῦ νεροῦ.
Τό Ἵδρυμα αὐτό, ὁ Μέγας Βασίλειος τό κατέστησε πρότυπο κέντρο περίθαλψης καί φροντίδας τῶν ἀσθενέστερων κοινωνικά ἀτόμων. Οὐσιαστικά ἡ Βασιλειάδα ὑπῆρξε ἕνας πρότυπος οἶκος γιά τή φροντίδα τῶν ξένων, τήν ἰατρική περίθαλψη τῶν φτωχῶν ἀρρώστων καί τήν ἐπαγγελματική κατάρτιση τῶν ἀνειδίκευτων. Ἡ φήμη αὐτοῦ τοῦ ἐκπληκτικοῦ γιά τήν ἐποχή του ἱδρύματος ἦταν τέτοια, πού καί αὐτός ὁ Αὐτοκράτωρ Οὐάλης, ἄν καί ἀρειανός, ἔκανε μεγάλες δωρεές ἀπό τήν προσωπική του περιουσία γιά νά τό ἐνισχύσει.
Χάρις στίς γενναιόδωρες εἰσφορές τῶν πιστῶν ὁ Βασίλειος ἐγκατέστησε δίκτυο ἀνάλογων ἱδρυμάτων σέ ὅλη τήν περιφέρεια τῆς Καππαδοκίας Στήν βάση τοῦ δημιουργήθηκαν παρόμοιοι ὀργανισμοί καί σέ ἄλλες ἐπισκοπές. Γρήγορα ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται νοσοκομεῖα σέ διάφορες πόλεις τῆς Αὐτοκρατορίας. Οἱ ἱδρυτές τῶν νοσοκομείων ἀπολάμβαναν μεγάλης ἐκτιμήσεως ἀπό τόν λαό καί ἀποκτοῦσαν θρησκευτική καί πολιτική δύναμη, μέ ἀποτέλεσμα οἱ Αὐτοκράτορες καί πολλοί πλούσιοι νά ἐπιθυμοῦν νά ἱδρύσουν, ἤ νά συντηρήσουν φιλανθρωπικά ἱδρύματα, κυρίως νοσοκομεῖα, ὅπως παλιότερα οἱ ἀρχαῖοι ἔκαναν γυμναστήρια καί ἄλλα. Ἡ ἵδρυση νοσοκομείων ἔγινε καί πεδίο ἀνταγωνισμοῦ μεταξύ Ἀρειανῶν καί Ὀρθοδόξων ἐπισκόπων τήν ἐποχή τῆς ἐπέκτασης τοῦ Ἀρειανισμοῦ προκειμένου νά προσελκύσουν καί νά ἱκανοποιήσουν τό ποίμνιό τους. Οἱ Ἀρειανοί ἐπίσκοποι ἵδρυσαν πολλά φιλανθρωπικά ἱδρύματα, σημαντικότεροι ἱδρυτές εἶναι ὁ ἰατρός Ἀέτιος καί ὁ ἐπίσκοπος Μακεδόνιος, οἱ ὁποῖοι εἶχαν μεγάλη λαϊκή ὑποστήριξη. Ὁ ἀνταγωνισμός καί ἡ ἀντιπαράθεση εἶχαν καί τήν θετική τούς πλευρά. Πολλά ἀπό τά ἱδρύματα αὐτά μετετράπησαν ἀργότερα σέ νοσοκομεῖα.
Ἡ μεγάλη καινοτομία τοῦ Χριστιανικοῦ Κράτους εἶναι ὅτι τώρα περιθάλπονται οἱ πάντες δωρεάν, ἤ ἔναντι μικρῆς ἀμοιβῆς καί ὄχι εἰδικές ὁμάδες ὅπως στήν ἀρχαιότητα. Γίνεται ταξινόμηση τῶν φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, (βρεφοκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, γηροκομεῖα πτωχοκομεῖα, ξενοδοχεῖα, νοσοκομεῖα, ξενῶνες καί καταγώγια). Οἱ ὅροι αὐτοί ἐμφανίζονται πρώτη φορά στήν Ἑλληνική γλώσσα καί ἡ σημασία τους μεταβάλλεται στούς ἑπόμενους αἰῶνες. Τά ἱδρύματα αὐτά εἶχαν σχεδιασθεῖ ὥστε νά παρέχουν κατάλυμα, τροφή, ἔνδυση καί περίθαλψη.
Μιά ἄλλη μεγάλη καινοτομία τοῦ Ἀνατολικοῦ Κράτους εἶναι ἡ ἰσότιμη συμμετοχή τῶν γυναικῶν στήν λειτουργία τῶν φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων. Ἤδη ἀπό τά πρῶτα βήματα τῆς Ἐκκλησίας ἐμφανίζονται οἱ Διακόνισσες, πού ἔχουν σάν ἀποστολή καί τήν περιποίηση τῶν ἀσθενῶν. Στά Νοσοκομεῖα τοῦ Βυζαντίου ἀναφέρονται καί συμμετέχουν ἐνεργά στήν λειτουργία τους γυναῖκες, κυρίως μοναχές, πού ἐκτός ἀπό τίς νοσηλεύτριες ἀναφέρονται ὡς ἰάτραινες (γυναῖκες ἰατροί, κυρίως στά γυναικολογικά περιστατικά) καί ἰατρομαῖες, δηλαδή μαιευτῆρες, μέ ἀποδοχές ἀνάλογες τῶν ἀνδρῶν. Στήν λειτουργία τῶν νοσοκομείων συμμετεῖχαν οἱ Παραβολάνοι, πού φρόντιζαν τούς ἀσθενεῖς ἀπό τήν πλευρά τῆς κρατικῆς μέριμνας, δηλαδή σάν κοινωνικοί λειτουργοί.
Παράλληλα τό κράτος φρόντιζε νά ἐξασφαλίσει τήν εὕρεση δημόσιας ἐργασίας στούς ὑγιεῖς πολίτες μέ τήν θεσμοθέτηση ἑνός δημόσιου λειτουργοῦ, τοῦ «Ἐρευνητοῦ» πού μεριμνοῦσε νά βρεῖ ἐργασία γιά τούς ἄνεργους φτωχούς πολίτες.
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος πέθανε νωρίς, τό 379, σέ ἡλικία μόλις 49 ἐτῶν. Δικαίως ἐπονομάσθηκε Μέγας.
Κατά τά τέλη τοῦ 4ου μ.Χ αἰώνα, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, 20 χρόνια νεώτερος ἀπό τόν Μεγάλο Βασίλειο ἵδρυσε παρόμοιους ξενῶνες στήν Κωνσταντινούπολη, γιά τή λειτουργία τῶν ὁποίων προσέλαβε δύο κληρικούς ὡς διευθυντές, καθώς καί γιατρούς, μαγείρους καί ὑπηρέτες. Εἶναι τά πρῶτα ἱδρύματα πού ὀνομάζονται νοσοκομεῖα καί πράγματι λειτουργοῦν ὡς τέτοια, μέ ἰατρικό, διοικητικό καί παραϊατρικό προσωπικό. Ἐνῶ ὁ ὄρος νοσοκομεῖο, μέχρι τότε, χρησιμοποιεῖται γιά τίς μονάδες περιποιήσεως τῶν ἀρρώστων μέσα στά μοναστήρια, τώρα χρησιμοποιεῖται καί γιά ἀνεξάρτητα ἱδρύματα, ὑπό τήν φροντίδα βέβαια τῆς Ἐκκλησίας. Τά ἱδρύματα τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου φαίνεται, πράγματι, ὅτι εἶχαν σχεδιασθεῖ ἀποκλειστικά ὡς μονάδες νοσηλείας καί παράλληλα, τό ὀργανόγραμμά τους ἐφαρμόζει τήν ἱεράρχηση τοῦ νοσηλευτικοῦ προσωπικοῦ.
Ὁ ὄρος νοσοκομεῖο περιέπεσε σέ ἀχρησία τούς ἑπόμενους αἰῶνες. Πολύ περισσότερες πληροφορίες ἔχουμε ἀπό τούς χρονογράφους γιά τά νοσοκομεῖα τοῦ 6ου καί 7ου αἰώνα, πού τώρα ὀνομάζονται «ξενῶνες». Ὁ Ἰουστινιανός εἶχε ὑποχρεώσει τούς διάσημους ἰατρούς νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους στά δημόσια νοσοκομεῖα καί ἔτσι αὐτά μετετράπησαν σέ σημαντικά κέντρα προσφορᾶς ὑπηρεσιῶν ὑγείας, ἀλλά καί ἐκπαίδευσης τῶν ἰατρῶν. Ὁ ὄρος «καταγώγιον» ἐπιβιώνει σέ μιά μόνο περίπτωση: τό «καταγώγιον τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας» στήν Κωνσταντινούπολη, τό μοναδικό ψυχιατρικό ἵδρυμα πού ἀναφέρεται στίς μεσοβυζαντινές πηγές.
Εἶναι ἐνδιαφέρον νά τονίσουμε ὅτι στά Βυζαντινά νοσοκομεῖα ἀσκήθηκε κατά κύριο λόγο ἡ ἰατρική καί ἐξελίχθηκε ἐντυπωσιακά ἡ χειρουργική. Οἱ ἴδιοι λόγιοι ἰατροί τῶν Πανεπιστημίων ἀσκοῦσαν ἰσότιμα καί τήν χειρουργική καί περιγράφουν λεπτομερῶς στά συγγράμματά τους, ἐκτός ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική ἰατρική τέχνη, τόσο νέα χειρουργικά ἐργαλεῖα καί ράμματα, ὅσο καί νέες τεχνικές, μέ ἀποκορύφωση τόν ἀρκούντως ἐπιτυχῆ χωρισμό σιαμαίων ἀδελφῶν πού ἔγινε τόν 10ο αἰώνα.
Εἶναι φυσικό ὅμως σέ μιά πολυφυλετική καί πολυπολιτισμική κοινωνία νά διαμορφωθοῦν διαφορετικές νοοτροπίες καί διαφορετικές ἀντιλήψεις καί ἑρμηνεῖες τοῦ θείου καί τοῦ ὑπερβατικοῦ. Γρήγορα ἐμφανίσθηκαν οἱ αἱρέσεις, δηλαδή οἱ διαφορετικές ἑρμηνεῖες τῶν δογμάτων, ἀλλά καί οἱ παλαιές θρησκεῖες ἐπεβίωσαν μέ τήν μορφή τῆς μαγείας καί τῶν διαφόρων μεθόδων μαγγανείας καί «λαϊκῆς» ἰατρικῆς. Ἀναφέρεται ἀπό τούς ἱστορικούς ὅτι κυκλοφοροῦσαν Ἰατρικά διδακτικά ποιήματα καί οἰκιακά Ἰατρικά ἐγχειρίδια γεμάτα ἀπό μαγγανεῖες, ἀναφορές σέ μυστηριώδη καί ἀπόκρυφα φάρμακα ἀνατολικῆς προέλευσης καθώς καί ἐπικλήσεις σέ δαίμονες. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι αὐτές οἱ δημώδεις καί ἐμπειρικές συμβουλές ὀνομάζονταν Ἰατροσόφια ὄρος πού χρησιμοποιεῖται καί σήμερα. Οἱ ἐξορκισμοί, τά φυλακτά καί οἱ μαγγανεῖες ἦταν ἀρκετά διαδεδομένα καί στούς εὐγενεῖς καί στόν ὄχλο.
Ἐπειδή στήν Καινή Διαθήκη ὁ Χριστός προτρέπει μέν τήν ἐπίσκεψη καί τήν εὐσπλαχνία τῶν ἀσθενῶν, ἀλλά ὁ ἴδιος δέν χρησιμοποίησε φάρμακα ἤ ἄλλες ἰατρικές μεθόδους γιά τήν θεραπεία τους, ἀλλά μόνο τήν θεία Του δύναμη καί τό ἴδιο οἱ Ἀπόστολοι, ἐμφανίσθηκε στίς πρῶτες χριστιανικές κοινότητες μιά τάση ἀμφισβήτησης, ἤ καί ἀπόρριψης τῆς κοσμικῆς ἰατρικῆς, ὡς ἀνεπαρκοῦς, ἀλλά καί ὡς τέκνου τῆς ἐπιστήμης τῶν εἰδωλολατρῶν. Ἡ τάση αὐτή παρατηρήθηκε κυρίως σέ αἱρετικές κοινότητες, ὅπως οἱ γνωστικοί, οἱ Μεσσαλιανοί καί ἀργότερα οἱ Μονοφυσῖτες, πού ἦσαν δυϊστές, ἐχώριζαν δηλαδή τόν κόσμο στόν καλό ἀόρατο καί στόν κακό ὁρατό, ὁπότε τά ὑλικά φάρμακα ἦσαν καταδικαστέα. Αὐτές οἱ αὐθαίρετες θεραπεῖες ἀπορρίφθηκαν καί πολεμήθηκαν ἔντονα ἀπό τούς φωτισμένους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι δέν ἀρνοῦνταν οὔτε ὑποτιμοῦσαν τήν προσφορά τῆς ἐπίσημης ἰατρικῆς, καί μάλιστα πολλοί ἀπό αὐτούς εἶχαν σπουδάσει ἰατρική. Πρῶτος ὁ μέγας Ἀλεξανδρινός θεολόγος Ὠριγένης θεωρεῖ δῶρον τοῦ Θεοῦ τά γήινα φάρμακα, ἀλλά καί τόν λόγον τῆς γνώσεως γιά τήν ὀρθή χρησιμοποίησή τους. Συνιστᾶ στούς ἁπλούς χριστιανούς νά καταφεύγουν στίς ὑπηρεσίες τῶν ἰατρῶν. Οἱ μεγάλοι Ἕλληνες Ἱεράρχες τοῦ 4ου αἰώνα ὅπως ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Εὐστάθιος Ἀντιοχείας, ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ Νεμέσιος ὁ Ἐμεσηνός, ὁ Ἐπιφάνιος Κύπρου, τίθενται καθαρά ὑπέρ τῆς ἰατρικῆς τέχνης καί ἐπιστήμης. Πράγματι, οἱ σπουδαῖοι αὐτοί ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες συναινοῦσαν μέ τήν ἐπιστημονική Ἰατρική στήν θεραπεία τῶν νόσων καί παράλληλα συνιστοῦσαν τήν προσευχή, τήν πίστη καί τήν ἐπίκληση τῶν Ἁγίων.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀντέταξε στούς δυϊστές ὅτι ὁ Δημιουργός τοῦ κόσμου ἐργάσθηκε στόν ἴδιο βαθμό καί γιά τόν ὁρατό καί τόν ἀόρατο κόσμο. Ὁπότε ἡ Χάρις Του ἦταν ἐξίσου ἐμφανής στήν θεραπευτική δύναμη τῆς ἰατρικῆς καί τῶν ἰατρῶν, ὅσο καί στίς θεραπεῖες διά θαυμάτων.
Σύγχρονο παράδειγμα εἶναι ὁ Ἅγιος Λουκᾶς, Ἀρχιεπίσκοπος Κριμαίας.
Οἱ θαυματουργές ἐπεμβάσεις τῶν Ἁγίων ἦσαν εὐρύτατα ἀποδεκτές καί πιστευτές, ὅπως καί σήμερα στόν περισσότερο κόσμο . Οἱ ἴδιοι οἱ ἐπιστήμονες ἰατροί, ἀσκώντας μέ συνέπεια καί ἐπιμέλεια τήν τέχνη τους πίστευαν παράλληλα στήν πιθανότητα θαυματουργικῆς θεραπείας. Τά συναξάρια τῶν Ἁγίων περιγράφουν πολλά τέτοια θαύματα, πολλές φορές ἴσως μέ ὑπερβολές. Εἶναι ὅμως χαρακτηριστικό ὅτι αὐτοί οἱ θεραπευτές ἅγιοι ἦταν ὑπαρκτά πρόσωπα, πού εἶχαν ζήσει λίγα χρόνια πρίν καί εἶχαν καταξιωθεῖ στήν συνείδηση τοῦ λαοῦ μέ τήν ἐνάρετη ζωή τους. Οἱ περισσότεροι ἦταν ἰατροί, πού εἶχαν ἀσκήσει στήν ζωή τους τήν ἰατρική μέ ἐπιτυχία καί χωρίς νά δέχονται χρήματα ἤ ἄλλες ἀμοιβές, ὅπως ὁ Ἅγιος Παντελεήμων καί οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι, Κοσμᾶς καί Δαμιανός, ἤ Κῦρος καί Ἰωάννης.
Ἡ ἱστορία τῶν βυζαντινῶν νοσοκομείων ἀποκαλύπτει σαφῶς ὅτι ἡ χριστιανική φιλανθρωπία καί ἡ ἐπιστημονική ἰατρική εἶχαν ἁρμονικά συνδυαστεῖ στήν Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, ὅπου καθ' ὅλη τήν διάρκεια τῶν μέσων χρόνων τό ἰατρικό ἐπάγγελμα διατήρησε τήν ἰσχύ του. Σύμφωνα μέ τόν ἱστορικό Timothy Miller: Πρός τιμήν τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς κοινωνίας οἱ θύρες τῶν ξενώνων ἔμεναν ἀνοιχτές, τόσο γιά τούς ἄστεγους πτωχούς τῶν δρόμων. ὅσο καί γιά τούς εὔπορους μόνιμους κατοίκους. Αὐτό διαφοροποιεῖ τούς ξενῶνες ἀπό τά νοσοκομεῖα τῆς Μεσαιωνικῆς Δύσεως. Τά Δυτικά φιλανθρωπικά ἱδρύματα ἀπέτυχαν νά ἀναπτύξουν τίς ἴδιες ἐξειδικευμένες ἰατρικές ὑπηρεσίες καί παρέμειναν καταφύγια γιά κάθε εἶδος ἀνθρώπινης ταλαιπωρίας – ἀστέγων, πτωχῶν, ὀρφανῶν, ἠλικιωμένων καί ἀναπήρων. Στό Βυζάντιο, πολλοί ἀνώτεροι κληρικοί ἤ λαϊκοί ἐπιθυμοῦσαν νά εἰσαχθοῦν στόν Ξενώνα τοῦ Σαμψών, ἐνῶ κανείς ὑψηλόβαθμος στό Παρίσι δέν θά μποροῦσε οὔτε νά σκεφθεῖ τό Hotel-Dieu, τό ἀντίστοιχο νοσοκομεῖο γιά ἰατρική θεραπεία. Μπορεῖ κανείς νά παραλληλίσει τά Βυζαντινά νοσοκομεῖα τοῦ 6ου – 12ου αἰώνα μέ ὁρισμένα νεότερα νοσοκομεῖα πού ἵδρυσαν οἱ Δυτικοί μετά τόν Διαφωτισμό.
Ὁ Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε τό 330 στήν Καισάρεια. Στήν οἰκογένεια ὑπῆρχαν ἄλλα ὀκτώ ἤ ἐννέα παιδιά. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ἀδελφός του, γεννήθηκε τό 335. Καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, γνωστός καί ὡς Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στήν Ναζιανζό τό 329. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος γεννήθηκε τό 349 στήν Ἀντιόχεια, ἦταν εἴκοσι χρόνια νεότερος ἀπό τόν Μεγάλο Βασίλειο.
Καί οἱ τέσσερες σπούδασαν στά καλύτερα πανεπιστήμια τῆς ἐποχῆς τους, στήν Κωνσταντινούπολη, τήν Ἀλεξάνδρεια, τήν Ἀθήνα καί τήν Ἀντιόχεια, κοντά στούς μεγαλύτερους διδασκάλους, χωρίς προκατάληψη ἄν αὐτοί ἦσαν Χριστιανοί (Προαιρέσιος), ἤ Ἐθνικοί (Λιβάνιος, Ἱμέριος, Ἀνδραγάθιος) Ἐσπούδασαν ὅλες τίς ἐπιστῆμες της ἐποχῆς τους, κυρίως φιλοσοφία, θεολογία καί ρητορική, ἀλλά καί ἰατρική. Εἰδικά ὁ Ἅγιος Βασίλειος πού ἀγαποῦσε ἰδιαίτερα τήν Ἰατρική, τήν ἄσκησε στήν Ἀθήνα καί ἀργότερα στό μεγάλο τοῦ νοσηλευτικό ἵδρυμα. Ἐκτός ἀπό τό γιγάντιο θεολογικό καί φιλοσοφικό ἔργο του, ἀσχολήθηκε ἐνεργά μέ τήν φιλανθρωπία, ὀργανώνοντας καί στηρίζοντας τόσο τήν ἰατρική περίθαλψη τῶν ἀσθενῶν, ὅσο καί τήν κοινωνική καί ἐπαγγελματική ἀποκατάσταση τῶν ἀπόρων καί τῶν δυστυχούντων. Τό σημαντικό ἔργο τῆς ζωῆς του εἶναι ἡ ἵδρυση καί λειτουργία ἑνός κοινωνικοῦ φιλανθρωπικοῦ συστήματος, τοῦ Πτωχοτροφείου ἤ Βασιλειάδας, πού εἶναι τό πρῶτο σύνθετο νοσηλευτικό ἵδρυμα πού ἀναφέρεται στόν Δυτικό κόσμο.
Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στά κηρύγματά του περί φιλανθρωπίας ἔδωσε μεγάλη ἔμφαση στό ἔλεος πρός τούς ἀσθενεῖς καί ἦταν ἀπό τούς μεγαλύτερους ἐπαινετές τοῦ Μεγάλου Βασιλείου γιά τήν ἰατρική φιλανθρωπική του δράση. Στήν Βασιλειάδα, «ἡ νόσος φιλοσοφεῖται καί ἡ συμφορά μακαρίζεται καί τό συμπαθές δοκιμάζεται». Ὁ μικρότερος ἀδελφός τοῦ Γρηγορίου, ὁ Καισάριος εἶχε σπουδάσει ἰατρική στήν Ἀλεξάνδρεια καί ἔγινε ἕνας ἀπό τούς πλέον διαπρεπεῖς ἰατρούς στήν Κωνσταντινούπολη μέχρι καί ἰατρός τῆς αὐλῆς.
Ὁ Γρηγόριος Νύσσης θεωρεῖται ὅτι «μπόρεσε καλύτερα ἀπ' ὅλους νά μεταφυτεύσει στό ἐσωτερικό τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τήν πνευματική κληρονομιά τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας», ἐνῶ ἐπηρεάστηκε σημαντικά ἀπό τό ἔργο τοῦ Ὠριγένη. Ὑποστήριζε τήν ἰατρική ὡς τήν κυριότερη μορφή τῆς φιλανθρωπίας καί προέτρεπε τούς χριστιανούς ἰατρούς νά ἐπωφελοῦνται ἀπό τά ἐπιτεύγματα τῆς Ἑλληνικῆς Ἰατρικῆς, μή δεχόμενος τήν προκατάληψη ὅτι ἡ ἰατρική ἦταν ἐπίτευγμα τῶν εἰδωλολατρῶν. Εἶχε στενή σχέση μέ τόν γνωστό ἰατρό Εὐστάθιο, τόσο σέ ἰατρικά ὅσο καί θεολογικά θέματα.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀνέπτυξε εὐρύτατο ποιμαντικό, κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο. Ἵδρυσε σειρά εὐαγῶν ἱδρυμάτων μέ σκοπό τήν ἀνακούφιση τῶν φτωχῶν, ὀρφανῶν, ξένων καί ἀρρώστων. Ὀργάνωσε ἡμερήσιο συσσίτιο μέ τό ὁποῖο ἔτρεφε 7.000 ἀπόρους τῆς Πόλης. Κατάργησε κάθε πολυτέλεια στήν ἐκκλησία, ἐκποίησε διάφορα πολύτιμα σκεύη καί τιμαλφῆ, πού δέν ἦταν ἀπαραίτητα καί ἔδωσε τά χρήματα σέ ἔργα ἀγάπης. Ἐπιπρόσθετα ὀργάνωσε ἱεραποστολές στήν Περσία, τήν Κελτική, τή Φοινίκη, τή Σκυθία καί τή Γοτθία.
Νοσηλευτικά ἱδρύματα στόν ἀρχαῖο ἑλληνικό κόσμο μέ τήν ἔννοια τῶν σημερινῶν νοσοκομείων δέν ὑπῆρχαν. Ὑπῆρχαν μόνο ἰδιωτικοί καί δημόσιοι ἰατροί. Τά Ἀσκληπιεῖα ἦταν περισσότερο θρησκευτικά ἀναρρωτήρια γιά οἰκονομικά εὐκατάστατους πολίτες, κάτι σάν τά σύγχρονα σπα, μέ λουτρά, γυμναστήρια, βιβλιοθῆκες κ.λπ. Στήν Ρώμη πάλι τά μόνα νοσηλευτικά ἱδρύματα ἦταν τά Valentudinaria πού ἦταν ἕνα εἶδος ἀναρρωτηρίων γιά τραυματίες ἤ ἀρρώστους στρατιῶτες ἤ δούλους. Οὔτε τά Ἀσκληπιεῖα, οὔτε τά Βαλεντουδινάρια μπορεῖ νά ἀποτέλεσαν πρότυπα γιά τήν ἀνάπτυξη τῶν βυζαντινῶν νοσοκομείων.
Οἱ κατά τόπον ἐπισκοπές, πολύ πρώιμα, ὀργανώνουν τήν περίθαλψη τῶν πασχόντων καί τῶν φτωχῶν, σέ βαθμό πρωτόγνωρο γιά τήν ἀνθρωπότητα. Στήν πρώτη Οἰκουμενική Σύνοδο στήν Νίκαια (325), δίνονται ἐντολές στούς Ἐπισκόπους νά ὀργανώσουν τήν περίθαλψη τῶν φτωχῶν καί τῶν ἀρρώστων. Οἱ ἐθνικοί ἐντυπωσιάζονται πολύ ἀπό αὐτή τήν δραστηριότητα. Ὁ συνομήλικος καί συμφοιτητής στήν Ἀθήνα τοῦ Μ. Βασιλείου Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης, ὁ ὀνειροπόλος Αὐτοκράτορας πού προσπάθησε νά ἐπαναφέρει τήν ἀρχαία θρησκεία καί τό ἀρχαῖο μεγαλεῖο στήν Αὐτοκρατορία τό 360-363, γράφει στόν διάσημο γιατρό τῆς ἐποχῆς καί φίλο του Ὀρειβάσιο: «Πρέπει νά ὀργανωθοῦμε καί νά φροντίζουμε καί ἐμεῖς τούς ἀδύνατους ὅπως οἱ χριστιανοί». Δέν πρόλαβε νά τό ἐφαρμόσει.
Ἡ μεταβολή τοῦ ἀρχαίου κόσμου σέ μιά παγκόσμια Αὐτοκρατορία, ὅπου ὅλοι οἱ κάτοικοι ἀπέκτησαν τό δικαίωμα τοῦ πολίτη εὐνόησε τήν ἐσωτερική μετανάστευση καί τήν συγκέντρωση ἀνθρώπων στίς μεγάλες πόλεις. Ὅσο οἱ χριστιανικές κοινότητες ἦσαν μικρές, τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες, οἱ Ἐπίσκοποι ἀσκοῦσαν τήν φροντίδα τῶν φτωχῶν σέ ἰδιωτικό ἐπίπεδο μέ τόν θεσμό τῶν διακόνων, ἐνισχύοντας τούς φτωχούς ἀπό παροχές τῶν εὐπόρων χριστιανῶν.
Ὁ Ἅγιος Πολύκαρπος ἐπίσκοπος Σμύρνης, μαθητής τοῦ Ἀποστόλου Ἰωάννη στίς ἀρχές τοῦ 2ου αἰώνα περιελάμβανε τήν μέριμνα τῶν πασχόντων στίς κυριότερες εὐθύνες τῆς Ἐκκλησίας. Κανόνες τῆς Ρώμης τοῦ 2ου αἰῶνος προτρέπουν τόν ἐπίσκοπο νά πηγαίνει ὁ ἴδιος στά σπίτια τῶν φτωχῶν καί νά ἀναζητεῖ τούς ἀσθενεῖς καί αὐτούς πού ἔχουν ἀνάγκη βοήθειας καί ὁ ἴδιος διατηροῦσε ἕνα δωμάτιο στήν κατοικία του, ἤ ἕναν μικρό οἶκο ἐκεῖ κοντά, γιά περιστασιακούς ἐπισκέπτες. Σέ μικρότερες πόλεις, αὐτό ἦταν ἀρκετό. Μέ τήν ἀποδοχή ὅμως τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπό τόν Μεγάλο Κωνσταντίνο τό 313, οἱ χριστιανικοί πληθυσμοί αὐξήθηκαν κατά πολύ. Τόν 3ο καί 4ο αἰώνα παρατηρήθηκε σημαντική αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ στίς κυρίως ἑλληνόφωνες ἐπαρχίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, Συρίας καί Παλαιστίνης, μέ ἀποτέλεσμα νά αὐξηθεῖ κατά πολύ ἡ ἐσωτερική μετανάστευση ἀπό τήν ἐπαρχία πρός τίς μεγάλες πόλεις. Δημιουργήθηκαν ἔτσι σέ αὐτές μεγάλοι πληθυσμοί ἀνεπαγγέλτων, ἀστέγων καί πενήτων. Τό ποσοστό τῶν χριστιανῶν στούς πληθυσμούς αὐτούς, ἦταν ἤδη πολύ ὑψηλό. Ὁ κρατικός μηχανισμός ἀδυνατοῦσε νά ἀνταπεξέλθει στά νέα αὐτά δεδομένα. Ἔτσι τό ἔργο τῆς ὑποστηρίξεως τῶν ἀδυνάτων ἀνέλαβαν οἱ Ἐπίσκοποι, ἀφενός ἀνταποκρινόμενοι στήν χριστιανική ἐντολή τῆς φιλανθρωπίας, ἀφετέρου ἀντιμετωπίζοντας μιά ἐπείγουσα καί δραματική κατάσταση. Στίς χῶρες τῆς Δύσεως δέν παρατηρήθηκε ἀνάλογη αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ καί τό φαινόμενο τῆς συρροῆς τῶν ἀστέγων καί ἀνεπαγγέλτων στίς πόλεις δέν ἦταν τόσο ἐπιτακτικό
Τά πρῶτα μόνιμα ἱδρύματα γιά τήν περίθαλψη τῶν ἀπόρων ἐμφανίσθηκαν στήν Ἀντιόχεια καί τήν Συριακή ἐνδοχώρα καί τά ἐπιδότησε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος μέ χρηματικά ποσά. Παρόμοια ἱδρύματα ἐμφανίσθηκαν βαθμιαῖα σέ ὅλες τίς πόλεις τοῦ κράτους. Τά ἀρχικά αὐτά ἱδρύματα πού ὀνομάζονταν ξενοδοχεῖα, ἤ καταγώγια, δέν μποροῦμε νά τά χαρακτηρίσουμε νοσοκομεῖα, εἶχαν μάλλον χαρακτήρα ἀσύλων, ὅπου παρεχόταν φροντίδα στούς ἀσθενεῖς, ἀλλά ὄχι θεραπεία. Γιά νά χαρακτηρισθεῖ ἕνα ἵδρυμα νοσοκομεῖο πρέπει νά ἔχει μόνιμους ἐπαγγελματίες ἰατρούς, οἱ ὁποῖοι θά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους.
Οἱ γυναῖκες τῆς ἀνώτερης τάξης θεωροῦσαν τιμητικό νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους στά ἱδρύματα. Ἀναφέρεται ἡ Πλακίλλα, σύζυγος τοῦ Θεοδοσίου Α’, ἡ Θεοδοσία, σύζυγος τοῦ Γρηγορίου Νύσσης, ἡ Μακρίνα (ἀδελφή τοῦ Μ. Βασιλείου), καί πολλές ἄλλες, Ὀλυμπιάς, Πρόκλα, Σιλβίνα, Μαρτυρία, Παλλαδία κ.λπ. Ἐνεργό προσφορά στά νοσοκομεῖα εἶχαν καί οἱ Αὐτοκράτειρες Εἰρήνη καί Θεοδώρα. Παραδόξως ἐνῶ στήν Ἀνατολή ὁ θεσμός τῶν διακονισσῶν ἐνθαρρύνεται, στήν Δύση ἀρχίζει νά παρακμάζει καί ἐπανεμφανίζεται μετά τήν Μεταρρύθμιση.
Τό πρῶτο σύνθετο νοσηλευτικό ἵδρυμα στόν Δυτικό κόσμο πού μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ ὡς νοσοκομεῖο μέ τήν σημερινή ἔννοια εἶναι ἡ Βασιλειάδα, πού ἱδρύθηκε τό 370. Ὁ Μέγας Βασίλειος τό ὀνόμαζε Πτωχεῖον, Πτωχοτροφεῖον, ἤ Καταγώγιον. Περιλάμβανε ξενοδοχεῖο, γιά τούς ἄπορους ταξιδιῶτες, γηροκομεῖο, νοσοκομεῖο, λεπροκομεῖο, πτωχοκομεῖο κ.ἄ. Ὑπῆρχαν ἐπί πλέον ἀπομονωμένα κτίρια γιά τίς μεταδοτικές ἀσθένειες. Ὁ Μέγας Βασίλειος εἶχε προσλάβει γιά τή λειτουργία του γιατρούς καί νοσοκόμους, πού παρεῖχαν θεραπευτική ἀγωγή καί νοσηλευτική φροντίδα. Σημαντική στήν περίθαλψη ἦταν ἡ συμβολή τῶν μοναχῶν. Ὁ Βασίλειος εἶχε ἱδρύσει μιά παρακείμενη μονή γιά τό ἔργο αὐτό. Ὑπῆρχε ὀργάνωση γιά τήν προμήθεια τροφίμων, φαρμάκων καί ὅλων τῶν ἀναγκαίων. Ὑπῆρχε φαρμακεῖο, φοῦρνοι, μαγειρεῖα, μέ τό ἀνάλογο προσωπικό καθώς καί τεχνικοί καί κατασκευαστές. Ἐκτρέφονταν καί ζῶα καί καλλιεργοῦνταν φυτά γιά τήν προμήθεια τῶν τροφῶν. Ἦταν ὁλόκληρο συγκρότημα κτιρίων, σάν μικρή πόλις, πού ἦταν σχεδόν αὐτοσυντήρητο. Ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, πού τό περιγράφει, τό ὀνομάζει «νέαν πόλιν». τό πολύ σημαντικό καί πρωτότυπο ἦταν ὅτι μποροῦσε κανείς ἐπί πλέον νά μάθει ἕνα χειρωνακτικό ἐπάγγελμα, δηλαδή λειτουργοῦσε καί σάν ὑπηρεσία κοινωνικῆς καί ἐπαγγελματικῆς ἀποκατάστασης.
Ὁ Βασίλειος ἔκανε ἰατρικές παρατηρήσεις μέ λεπτομερῆ ἐπιστημονική ὀξυδέρκεια. Ἔχει κάνει ἀκόμη ἀνθρωπομετρικές παρατηρήσεις σχετικά μέ τόν ρυθμό αὔξησης τοῦ σώματος, ἔχει ἀσχοληθεῖ μέ τήν λειτουργία τοῦ ὀφθαλμοῦ, καί ἔχει ἐγκύψει στούς νόμους τῆς κληρονομικότητας καί τήν βιολογία. Πρό πάντων ὅμως παραμένει ὡς ὁ κατ' ἐξοχήν ἐκπρόσωπος τῆς «Ἀνθρωπιστικῆς Ἰατρικῆς» σ' αὐτούς τούς σκοτεινούς καιρούς.
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος παρεῖχε προσωπικά τίς ἰατρικές του ὑπηρεσίες στούς τροφίμους τῆς Βασιλειάδας. Προσπαθοῦσε νά διασκεδάσει τόν ὑπέρμετρο φόβο πού εἶχαν οἱ ἄνθρωποι γιά τίς ἀσθένειες καί ἰδίως γιά τήν λέπρα, καί δίνοντας τό παράδειγμα τούς περιποιόταν ὁ ἴδιος καί τούς ἀγκάλιαζε καί τούς φιλοῦσε ἀδελφικά. Ὁ Βασίλειος γνώριζε καί ἐφήρμοζε τήν ἀντισηψία τῶν τραυμάτων καί ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι εἶναι ὁ πρῶτος πού μνημονεύει τήν ἀπόσταξη τοῦ θαλασσινοῦ νεροῦ.
Τό Ἵδρυμα αὐτό, ὁ Μέγας Βασίλειος τό κατέστησε πρότυπο κέντρο περίθαλψης καί φροντίδας τῶν ἀσθενέστερων κοινωνικά ἀτόμων. Οὐσιαστικά ἡ Βασιλειάδα ὑπῆρξε ἕνας πρότυπος οἶκος γιά τή φροντίδα τῶν ξένων, τήν ἰατρική περίθαλψη τῶν φτωχῶν ἀρρώστων καί τήν ἐπαγγελματική κατάρτιση τῶν ἀνειδίκευτων. Ἡ φήμη αὐτοῦ τοῦ ἐκπληκτικοῦ γιά τήν ἐποχή του ἱδρύματος ἦταν τέτοια, πού καί αὐτός ὁ Αὐτοκράτωρ Οὐάλης, ἄν καί ἀρειανός, ἔκανε μεγάλες δωρεές ἀπό τήν προσωπική του περιουσία γιά νά τό ἐνισχύσει.
Χάρις στίς γενναιόδωρες εἰσφορές τῶν πιστῶν ὁ Βασίλειος ἐγκατέστησε δίκτυο ἀνάλογων ἱδρυμάτων σέ ὅλη τήν περιφέρεια τῆς Καππαδοκίας Στήν βάση τοῦ δημιουργήθηκαν παρόμοιοι ὀργανισμοί καί σέ ἄλλες ἐπισκοπές. Γρήγορα ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται νοσοκομεῖα σέ διάφορες πόλεις τῆς Αὐτοκρατορίας. Οἱ ἱδρυτές τῶν νοσοκομείων ἀπολάμβαναν μεγάλης ἐκτιμήσεως ἀπό τόν λαό καί ἀποκτοῦσαν θρησκευτική καί πολιτική δύναμη, μέ ἀποτέλεσμα οἱ Αὐτοκράτορες καί πολλοί πλούσιοι νά ἐπιθυμοῦν νά ἱδρύσουν, ἤ νά συντηρήσουν φιλανθρωπικά ἱδρύματα, κυρίως νοσοκομεῖα, ὅπως παλιότερα οἱ ἀρχαῖοι ἔκαναν γυμναστήρια καί ἄλλα. Ἡ ἵδρυση νοσοκομείων ἔγινε καί πεδίο ἀνταγωνισμοῦ μεταξύ Ἀρειανῶν καί Ὀρθοδόξων ἐπισκόπων τήν ἐποχή τῆς ἐπέκτασης τοῦ Ἀρειανισμοῦ προκειμένου νά προσελκύσουν καί νά ἱκανοποιήσουν τό ποίμνιό τους. Οἱ Ἀρειανοί ἐπίσκοποι ἵδρυσαν πολλά φιλανθρωπικά ἱδρύματα, σημαντικότεροι ἱδρυτές εἶναι ὁ ἰατρός Ἀέτιος καί ὁ ἐπίσκοπος Μακεδόνιος, οἱ ὁποῖοι εἶχαν μεγάλη λαϊκή ὑποστήριξη. Ὁ ἀνταγωνισμός καί ἡ ἀντιπαράθεση εἶχαν καί τήν θετική τούς πλευρά. Πολλά ἀπό τά ἱδρύματα αὐτά μετετράπησαν ἀργότερα σέ νοσοκομεῖα.
Ἡ μεγάλη καινοτομία τοῦ Χριστιανικοῦ Κράτους εἶναι ὅτι τώρα περιθάλπονται οἱ πάντες δωρεάν, ἤ ἔναντι μικρῆς ἀμοιβῆς καί ὄχι εἰδικές ὁμάδες ὅπως στήν ἀρχαιότητα. Γίνεται ταξινόμηση τῶν φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, (βρεφοκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, γηροκομεῖα πτωχοκομεῖα, ξενοδοχεῖα, νοσοκομεῖα, ξενῶνες καί καταγώγια). Οἱ ὅροι αὐτοί ἐμφανίζονται πρώτη φορά στήν Ἑλληνική γλώσσα καί ἡ σημασία τους μεταβάλλεται στούς ἑπόμενους αἰῶνες. Τά ἱδρύματα αὐτά εἶχαν σχεδιασθεῖ ὥστε νά παρέχουν κατάλυμα, τροφή, ἔνδυση καί περίθαλψη.
Μιά ἄλλη μεγάλη καινοτομία τοῦ Ἀνατολικοῦ Κράτους εἶναι ἡ ἰσότιμη συμμετοχή τῶν γυναικῶν στήν λειτουργία τῶν φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων. Ἤδη ἀπό τά πρῶτα βήματα τῆς Ἐκκλησίας ἐμφανίζονται οἱ Διακόνισσες, πού ἔχουν σάν ἀποστολή καί τήν περιποίηση τῶν ἀσθενῶν. Στά Νοσοκομεῖα τοῦ Βυζαντίου ἀναφέρονται καί συμμετέχουν ἐνεργά στήν λειτουργία τους γυναῖκες, κυρίως μοναχές, πού ἐκτός ἀπό τίς νοσηλεύτριες ἀναφέρονται ὡς ἰάτραινες (γυναῖκες ἰατροί, κυρίως στά γυναικολογικά περιστατικά) καί ἰατρομαῖες, δηλαδή μαιευτῆρες, μέ ἀποδοχές ἀνάλογες τῶν ἀνδρῶν. Στήν λειτουργία τῶν νοσοκομείων συμμετεῖχαν οἱ Παραβολάνοι, πού φρόντιζαν τούς ἀσθενεῖς ἀπό τήν πλευρά τῆς κρατικῆς μέριμνας, δηλαδή σάν κοινωνικοί λειτουργοί.
Παράλληλα τό κράτος φρόντιζε νά ἐξασφαλίσει τήν εὕρεση δημόσιας ἐργασίας στούς ὑγιεῖς πολίτες μέ τήν θεσμοθέτηση ἑνός δημόσιου λειτουργοῦ, τοῦ «Ἐρευνητοῦ» πού μεριμνοῦσε νά βρεῖ ἐργασία γιά τούς ἄνεργους φτωχούς πολίτες.
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος πέθανε νωρίς, τό 379, σέ ἡλικία μόλις 49 ἐτῶν. Δικαίως ἐπονομάσθηκε Μέγας.
Κατά τά τέλη τοῦ 4ου μ.Χ αἰώνα, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, 20 χρόνια νεώτερος ἀπό τόν Μεγάλο Βασίλειο ἵδρυσε παρόμοιους ξενῶνες στήν Κωνσταντινούπολη, γιά τή λειτουργία τῶν ὁποίων προσέλαβε δύο κληρικούς ὡς διευθυντές, καθώς καί γιατρούς, μαγείρους καί ὑπηρέτες. Εἶναι τά πρῶτα ἱδρύματα πού ὀνομάζονται νοσοκομεῖα καί πράγματι λειτουργοῦν ὡς τέτοια, μέ ἰατρικό, διοικητικό καί παραϊατρικό προσωπικό. Ἐνῶ ὁ ὄρος νοσοκομεῖο, μέχρι τότε, χρησιμοποιεῖται γιά τίς μονάδες περιποιήσεως τῶν ἀρρώστων μέσα στά μοναστήρια, τώρα χρησιμοποιεῖται καί γιά ἀνεξάρτητα ἱδρύματα, ὑπό τήν φροντίδα βέβαια τῆς Ἐκκλησίας. Τά ἱδρύματα τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου φαίνεται, πράγματι, ὅτι εἶχαν σχεδιασθεῖ ἀποκλειστικά ὡς μονάδες νοσηλείας καί παράλληλα, τό ὀργανόγραμμά τους ἐφαρμόζει τήν ἱεράρχηση τοῦ νοσηλευτικοῦ προσωπικοῦ.
Ὁ ὄρος νοσοκομεῖο περιέπεσε σέ ἀχρησία τούς ἑπόμενους αἰῶνες. Πολύ περισσότερες πληροφορίες ἔχουμε ἀπό τούς χρονογράφους γιά τά νοσοκομεῖα τοῦ 6ου καί 7ου αἰώνα, πού τώρα ὀνομάζονται «ξενῶνες». Ὁ Ἰουστινιανός εἶχε ὑποχρεώσει τούς διάσημους ἰατρούς νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους στά δημόσια νοσοκομεῖα καί ἔτσι αὐτά μετετράπησαν σέ σημαντικά κέντρα προσφορᾶς ὑπηρεσιῶν ὑγείας, ἀλλά καί ἐκπαίδευσης τῶν ἰατρῶν. Ὁ ὄρος «καταγώγιον» ἐπιβιώνει σέ μιά μόνο περίπτωση: τό «καταγώγιον τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας» στήν Κωνσταντινούπολη, τό μοναδικό ψυχιατρικό ἵδρυμα πού ἀναφέρεται στίς μεσοβυζαντινές πηγές.
Εἶναι ἐνδιαφέρον νά τονίσουμε ὅτι στά Βυζαντινά νοσοκομεῖα ἀσκήθηκε κατά κύριο λόγο ἡ ἰατρική καί ἐξελίχθηκε ἐντυπωσιακά ἡ χειρουργική. Οἱ ἴδιοι λόγιοι ἰατροί τῶν Πανεπιστημίων ἀσκοῦσαν ἰσότιμα καί τήν χειρουργική καί περιγράφουν λεπτομερῶς στά συγγράμματά τους, ἐκτός ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική ἰατρική τέχνη, τόσο νέα χειρουργικά ἐργαλεῖα καί ράμματα, ὅσο καί νέες τεχνικές, μέ ἀποκορύφωση τόν ἀρκούντως ἐπιτυχῆ χωρισμό σιαμαίων ἀδελφῶν πού ἔγινε τόν 10ο αἰώνα.
Εἶναι φυσικό ὅμως σέ μιά πολυφυλετική καί πολυπολιτισμική κοινωνία νά διαμορφωθοῦν διαφορετικές νοοτροπίες καί διαφορετικές ἀντιλήψεις καί ἑρμηνεῖες τοῦ θείου καί τοῦ ὑπερβατικοῦ. Γρήγορα ἐμφανίσθηκαν οἱ αἱρέσεις, δηλαδή οἱ διαφορετικές ἑρμηνεῖες τῶν δογμάτων, ἀλλά καί οἱ παλαιές θρησκεῖες ἐπεβίωσαν μέ τήν μορφή τῆς μαγείας καί τῶν διαφόρων μεθόδων μαγγανείας καί «λαϊκῆς» ἰατρικῆς. Ἀναφέρεται ἀπό τούς ἱστορικούς ὅτι κυκλοφοροῦσαν Ἰατρικά διδακτικά ποιήματα καί οἰκιακά Ἰατρικά ἐγχειρίδια γεμάτα ἀπό μαγγανεῖες, ἀναφορές σέ μυστηριώδη καί ἀπόκρυφα φάρμακα ἀνατολικῆς προέλευσης καθώς καί ἐπικλήσεις σέ δαίμονες. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι αὐτές οἱ δημώδεις καί ἐμπειρικές συμβουλές ὀνομάζονταν Ἰατροσόφια ὄρος πού χρησιμοποιεῖται καί σήμερα. Οἱ ἐξορκισμοί, τά φυλακτά καί οἱ μαγγανεῖες ἦταν ἀρκετά διαδεδομένα καί στούς εὐγενεῖς καί στόν ὄχλο.
Ἐπειδή στήν Καινή Διαθήκη ὁ Χριστός προτρέπει μέν τήν ἐπίσκεψη καί τήν εὐσπλαχνία τῶν ἀσθενῶν, ἀλλά ὁ ἴδιος δέν χρησιμοποίησε φάρμακα ἤ ἄλλες ἰατρικές μεθόδους γιά τήν θεραπεία τους, ἀλλά μόνο τήν θεία Του δύναμη καί τό ἴδιο οἱ Ἀπόστολοι, ἐμφανίσθηκε στίς πρῶτες χριστιανικές κοινότητες μιά τάση ἀμφισβήτησης, ἤ καί ἀπόρριψης τῆς κοσμικῆς ἰατρικῆς, ὡς ἀνεπαρκοῦς, ἀλλά καί ὡς τέκνου τῆς ἐπιστήμης τῶν εἰδωλολατρῶν. Ἡ τάση αὐτή παρατηρήθηκε κυρίως σέ αἱρετικές κοινότητες, ὅπως οἱ γνωστικοί, οἱ Μεσσαλιανοί καί ἀργότερα οἱ Μονοφυσῖτες, πού ἦσαν δυϊστές, ἐχώριζαν δηλαδή τόν κόσμο στόν καλό ἀόρατο καί στόν κακό ὁρατό, ὁπότε τά ὑλικά φάρμακα ἦσαν καταδικαστέα. Αὐτές οἱ αὐθαίρετες θεραπεῖες ἀπορρίφθηκαν καί πολεμήθηκαν ἔντονα ἀπό τούς φωτισμένους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι δέν ἀρνοῦνταν οὔτε ὑποτιμοῦσαν τήν προσφορά τῆς ἐπίσημης ἰατρικῆς, καί μάλιστα πολλοί ἀπό αὐτούς εἶχαν σπουδάσει ἰατρική. Πρῶτος ὁ μέγας Ἀλεξανδρινός θεολόγος Ὠριγένης θεωρεῖ δῶρον τοῦ Θεοῦ τά γήινα φάρμακα, ἀλλά καί τόν λόγον τῆς γνώσεως γιά τήν ὀρθή χρησιμοποίησή τους. Συνιστᾶ στούς ἁπλούς χριστιανούς νά καταφεύγουν στίς ὑπηρεσίες τῶν ἰατρῶν. Οἱ μεγάλοι Ἕλληνες Ἱεράρχες τοῦ 4ου αἰώνα ὅπως ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Εὐστάθιος Ἀντιοχείας, ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ Νεμέσιος ὁ Ἐμεσηνός, ὁ Ἐπιφάνιος Κύπρου, τίθενται καθαρά ὑπέρ τῆς ἰατρικῆς τέχνης καί ἐπιστήμης. Πράγματι, οἱ σπουδαῖοι αὐτοί ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες συναινοῦσαν μέ τήν ἐπιστημονική Ἰατρική στήν θεραπεία τῶν νόσων καί παράλληλα συνιστοῦσαν τήν προσευχή, τήν πίστη καί τήν ἐπίκληση τῶν Ἁγίων.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀντέταξε στούς δυϊστές ὅτι ὁ Δημιουργός τοῦ κόσμου ἐργάσθηκε στόν ἴδιο βαθμό καί γιά τόν ὁρατό καί τόν ἀόρατο κόσμο. Ὁπότε ἡ Χάρις Του ἦταν ἐξίσου ἐμφανής στήν θεραπευτική δύναμη τῆς ἰατρικῆς καί τῶν ἰατρῶν, ὅσο καί στίς θεραπεῖες διά θαυμάτων.
Σύγχρονο παράδειγμα εἶναι ὁ Ἅγιος Λουκᾶς, Ἀρχιεπίσκοπος Κριμαίας.
Οἱ θαυματουργές ἐπεμβάσεις τῶν Ἁγίων ἦσαν εὐρύτατα ἀποδεκτές καί πιστευτές, ὅπως καί σήμερα στόν περισσότερο κόσμο . Οἱ ἴδιοι οἱ ἐπιστήμονες ἰατροί, ἀσκώντας μέ συνέπεια καί ἐπιμέλεια τήν τέχνη τους πίστευαν παράλληλα στήν πιθανότητα θαυματουργικῆς θεραπείας. Τά συναξάρια τῶν Ἁγίων περιγράφουν πολλά τέτοια θαύματα, πολλές φορές ἴσως μέ ὑπερβολές. Εἶναι ὅμως χαρακτηριστικό ὅτι αὐτοί οἱ θεραπευτές ἅγιοι ἦταν ὑπαρκτά πρόσωπα, πού εἶχαν ζήσει λίγα χρόνια πρίν καί εἶχαν καταξιωθεῖ στήν συνείδηση τοῦ λαοῦ μέ τήν ἐνάρετη ζωή τους. Οἱ περισσότεροι ἦταν ἰατροί, πού εἶχαν ἀσκήσει στήν ζωή τους τήν ἰατρική μέ ἐπιτυχία καί χωρίς νά δέχονται χρήματα ἤ ἄλλες ἀμοιβές, ὅπως ὁ Ἅγιος Παντελεήμων καί οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι, Κοσμᾶς καί Δαμιανός, ἤ Κῦρος καί Ἰωάννης.
Ἡ ἱστορία τῶν βυζαντινῶν νοσοκομείων ἀποκαλύπτει σαφῶς ὅτι ἡ χριστιανική φιλανθρωπία καί ἡ ἐπιστημονική ἰατρική εἶχαν ἁρμονικά συνδυαστεῖ στήν Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, ὅπου καθ' ὅλη τήν διάρκεια τῶν μέσων χρόνων τό ἰατρικό ἐπάγγελμα διατήρησε τήν ἰσχύ του. Σύμφωνα μέ τόν ἱστορικό Timothy Miller: Πρός τιμήν τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς κοινωνίας οἱ θύρες τῶν ξενώνων ἔμεναν ἀνοιχτές, τόσο γιά τούς ἄστεγους πτωχούς τῶν δρόμων. ὅσο καί γιά τούς εὔπορους μόνιμους κατοίκους. Αὐτό διαφοροποιεῖ τούς ξενῶνες ἀπό τά νοσοκομεῖα τῆς Μεσαιωνικῆς Δύσεως. Τά Δυτικά φιλανθρωπικά ἱδρύματα ἀπέτυχαν νά ἀναπτύξουν τίς ἴδιες ἐξειδικευμένες ἰατρικές ὑπηρεσίες καί παρέμειναν καταφύγια γιά κάθε εἶδος ἀνθρώπινης ταλαιπωρίας – ἀστέγων, πτωχῶν, ὀρφανῶν, ἠλικιωμένων καί ἀναπήρων. Στό Βυζάντιο, πολλοί ἀνώτεροι κληρικοί ἤ λαϊκοί ἐπιθυμοῦσαν νά εἰσαχθοῦν στόν Ξενώνα τοῦ Σαμψών, ἐνῶ κανείς ὑψηλόβαθμος στό Παρίσι δέν θά μποροῦσε οὔτε νά σκεφθεῖ τό Hotel-Dieu, τό ἀντίστοιχο νοσοκομεῖο γιά ἰατρική θεραπεία. Μπορεῖ κανείς νά παραλληλίσει τά Βυζαντινά νοσοκομεῖα τοῦ 6ου – 12ου αἰώνα μέ ὁρισμένα νεότερα νοσοκομεῖα πού ἵδρυσαν οἱ Δυτικοί μετά τόν Διαφωτισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου