AdelinFM Kythira : ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ.Ένα όμορφο πρωινό του Σεπτέμβρη

Η ιστορία της Ελαφονήσου ξεκινά από τη νεολιθική περίοδο (6000-3500 π.Χ.) κατά την οποία ήκμασε ένας λαμπρός και σπάνιος προϊστορικός πολιτισμός, ίχνη του οποίου μπορεί κανείς να δει στο Παυλοπέτρι, την αρχαιότερη βυθισμένη πόλη στον κόσμο. Έκτοτε η ιστορική διαδρομή της Ελαφονήσου και της γύρω περιοχής συνδέεται με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την κατάληψη από τους Αθηναίους, τον Θουκυδίδη, τους Ρωμαίους, το Βυζάντιο, τα Κάστρα και τις Βίγλες, την Πειρατεία, τον Δον Κιχώτη, τις Βενετοτουρκικές Ναυμαχίες, τους Πορτολάνους, τις ναυτικές βάσεις του Αγώνα, τον Καποδίστρια, τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου και την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Πρώτη κατοίκηση στην Ελαφόνησο

Η περιοχή στην οποία σήμερα βρίσκεται η Ελαφόνησος κατοικήθηκε για πρώτη φορά κατά τη νεολιθική περίοδο, ανάμεσα στο 6000-3500 π.Χ.. Ευρήματα της Πρωτοελλαδικής εποχής βρέθηκαν στο Παυλοπέτρι, στο σημερινό Οικισμό της Ελαφονήσου, στο Κάτω Νησί, και σε άλλες περιοχές της Ελαφονήσου (Καψαλιάνικα – Σπυριάνικα, Φουντιάνικα, Κουρνόσπηλα, Βίγκλα κ.α.) Το Παυλοπέτρι συνδυάζει όλες τις πρώτες φάσεις και αποχρώσεις του Ελληνικού Πολιτισμού (Εποχή Χαλκού, Μεσοελλαδικό πολιτισμό, Μινωικό Πολιτισμό, Μυκηναϊκό Πολιτισμό, επιρροές Κυκλαδίτικου Πολιτισμού κ.α.). Σύμφωνα με τον Άγγλο ωκαιονολόγο N.C. Flemming το Παυλοπέτρι χάθηκε μαζί με το περίφημο κράτος της Ατλαντίδας. Εκτός από το Παυλοπέτρι μια άλλη βυθισμένη πόλη φαίνεται να υπάρχει, νότια από το Ακρωτήρι Έλενα, στο οποίο εντοπίστηκε οψιανός.

Οι πρώτοι κάτοικοι του σημερινού νησιού ήταν οι Λέλεγες και αργότερα οι Αχαιοί και οι Δωριείς. Οι έντονες διασυνδέσεις του με τον Πρωτοκυκλαδίτικο και Μινωικό πολιτισμό δεν αποκλείουν το μερικό τουλάχιστο εποικισμό Κυκλαδιτών και Κρητών. Το Στενό της Ελαφονήσου – γνωστό στην περιοχή μας ως το Μπογάζι του Τσιρίγου – αποτελεί τον ισχυρότερο ιστορικό κρίκο μεταξύ των Κύθηρα,της Ελαφονήσου και του Κάβο Μαλιά. Αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους υπερπόντιους δρόμους μεταξύ Ανατολής και Δύσης στη Μεσόγειο και το μοναδικό οικονομικό θαλάσσιο δρόμο σύνδεσης μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ελλάδας για 9.000 χρόνια.

Αναφέρουμε συνοπτικά ορισμένα ιστορικά γεγονότα:

- Το θαλάσσιο χώρο της Ελαφονήσου επισκέπτονταν οι Φοίνικες για την εκμετάλλευση της πορφύρας. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα Κύθηρα υπάρχει αρχαία τοποθεσία με το όνομα Φοινικιές και στην Ελαφόνησο (Παυλοπέτρι) βρέθηκαν ίχνη πορφύρας στα ερείπια της προϊστορικής πόλης.

- Στην Ελαφόνησο κτίστηκε περίπου τον 10ο π. Χ. αι. Ιερό της Αθηνάς (πιθανότατα στη Βίγκλα)

- Επίσης κτίστηκε Ιερό του Απόλλωνα, που το αναφέρει ο Θουκυδίδης, ίσως πριν τον 6ο ή 5ο π. Χ. αι., πιθανότατα στην περιοχή της Λεύκης, πλησίον του Σίμου.

- Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο διεξήχθησαν αρκετές θαλάσσιες επιχειρήσεις και οι Αθηναίοι κατέλαβαν τις Βοιές, τα Κύθηρα το 424 π.Χ. με το Νικία και την Ελαφόνησο το 413 π.Χ. με το Δημοσθένη και το Χαρικλή.

Έως τον 4ο αιώνα αμαξήλατοι δρόμοι ένωναν τους οικισμούς και τα ιερά του νησιού με την υπόλοιπη λακωνική γη. Ο Θουκυδίδης (VII, 26 $ 2,3), αναφερόμενος στην Ελαφόνησο, την περιγράφει σαν χωριό πάνω σε Ισθμό που βρίσκεται στη Λακωνική γη ακριβώς απέναντι από τα Κύθηρα: “καί πρώτον μεν της Επιδαύρου τι της Λιμηράς εδήωσαν, έπειτα σχόντες ες τα κανταντικρύ Κυθήρων της Λακωνικής ένθα το ιερόν του Απόλλωνος εστί, της τε γης εστίν α έδήωσαν καί ετείχισαν ισθμώδές τι χωρίον...”.

Το 375 μ.Χ. ένας τρομακτικός σεισμός έπληξε την Πελοπόννησο, δημιούργησε τεράστια παλιρροϊκά κύματα και μετέτρεψε τη Χερσόνησο σε νησί (Ελαφονήσι). Η μετατροπή της χερσονήσου σε νησί έγινε σταδιακά. Ως και το 1677 μ.Χ., μπορούσε κανείς να περάσει στο νησί σχεδόν περπατώντας.

Πειρατεία και ερήμωση

Ως το 1893 το Στενό της Ελαφονήσου, όπου βρίσκονται οι ξακουστές δίδυμες παραλίες του Σίμου και του Σαρακήνικου, αποτελούσε το μοναδικό σύντομο θαλάσσιο δρόμο επικοινωνίας μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ελλάδας. Τη ρότα αυτή ακολούθησαν και οι Άραβες (674-678) όταν πραγματοποίησαν την πρώτη τους εκστρατεία προς την Κωνσταντινούπολη. Σε μια απ’ τις επιδρομές, στα μέσα του 9ου αιώνα, οι Σαρακηνοί κατέλαβαν την Ελαφόνησο και κατάσφαξαν όλους τους κατοίκους της. Η Ελαφόνησος έκτοτε θα παραμείνει έρημη κι ακατοίκητη για χίλια περίπου χρόνια… Τη χιλιετία αυτή το νησί θα τεθεί, διαδοχικά, υπό την κυριαρχία των Σαρακηνών, Φράγκων, Ενετών, Τούρκων, Τουρκορώσων, Γάλλων και Άγγλων.

Οριστική ένωση της Ελαφόνησου με την Ελλάδα

Από το 1800 η Ελαφόνησος υπαγόταν στα Ιόνια νησιά, ως ‘’εξάρτημα’’ των Κυθήρων. Το 1815 η Ιόνιος Πολιτεία περνούσε στην αγγλική προστασία. Το 1828, στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου, αποφασίστηκε ότι ‘’η Πελοπόννησος, τα κοντινότερα με αυτή νησιά και οι Κυκλάδες με εγγύηση των δυνάμεων μένουν ελεύθερα μέχρι να αποφασιστεί οριστικά η τύχη της Ελλάδος’’. Παρόλο που το νησί ανήκε στην Ιόνιο Πολιτεία, ο Καποδίστριας, εκμεταλλευόμενος τον ορισμό “τα κοντινά με την Πελοπόννησο νησιά’’, είτε παρακίνησε εγκατάσταση Ελλήνων στο νησί, είτε ευνόησε την παραμονή όσων είχαν εγκατασταθεί εκεί κατά τη διάρκεια του αγώνα. Το 1829 ο Καποδίστριας έκανε πληθυσμιακή απογραφή στην Ελαφόνησο όπου αναγράφεται ότι υπήρχαν 17 οικογένειες, ενώ το σύνολο των κατοίκων ήταν 29 άτομα.

Με τον τρόπο αυτό ο Καποδίστριας προέβη στη de facto προσάρτηση της Ελαφονήσου στην Ελλάδα. Ακολούθησε αγγλοελληνική διένεξη που κορυφώθηκε το 1849-1850. Τελικά, στις 6 Ιουλίου του 1850, ο υπουργός των εξωτερικών Ανδρέας Λόντος, υπέγραψε σύμβαση με την Αγγλία με την οποίαν η Ελαφόνησος ενώνεται οριστικά με την Ελλάδα.

Σημείωση: Την επέτειο της ένωσής της με την Ελλάδα γιόρτασε για πρώτη φορά η Ελαφόνησος στις 6 Ιουλίου του 2003, μετά από 153 ολόκληρα χρόνια.

Ξανακατοίκηση Ελαφονήσου

Την 1η Μαρτίου 1837 η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα που αφορούσε την Ελαφόνησο αποκλειστικά και καθόριζε τον τρόπο του συνοικισμού της. Απότοκο αυτού του διατάγματος ήταν η Ελαφόνησος να ξανακατοικηθεί στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι πρώτοι οικιστές του νησιού ήταν η οικογένεια του Θεοδωρόμπεη Γρηγοράκη- που ήρθε από τη Μάνη- κι ακολούθησαν κι άλλοι Μανιάτες, Κυθήριοι, Βατικιώτες, Κρητικοί.

Πηγές

Μέντης, Σπ. Κωνσταντίνος, υπό έκδοση, Πολιτισμική Οικονομία και Κοινωνιολογία του Πολιτισμικού Τουρισμού, Πανεπιστημιακές και Πολιτισμικές εκδόσεις Σμιγοπέλαγου

Μέντης Κων/νος, 1993: Ελαφονήσι το Σμιγοπέλαγο Νησί, Πειραιάς: Εκδόσεις Λαφονησιώτικη Βιβλιοθήκη

ΦΩΤΟ ADELIN 107,3 FM ΚΥΘΗΡΑ