Όταν ο Κουστό εξερευνούσε το Αιγαίο

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ «ΒΡΕΤΑΝΝΙΚΟΥ»

Όταν ο Κουστό εξερευνούσε το Αιγαίο

Μια μεγάλη περιπέτεια του σημαντικότερου θαλασσοπόρου του 20ού αιώνα Ζακ Ιβ Κουστό, η οποία δεν περιλαμβάνεται στην κινηματογραφική «Οδύσσεια» του Ζερόμ Σαλ (ταινία που ακόμα παίζεται στις αίθουσες), είναι αυτή που έζησε ο κυβερνήτης της περιβόητης «Καλυψώ» στις ελληνικές θάλασσες.

Για να ιχνηλατήσουμε αυτή την πλούσια σε ανακαλύψεις πορεία του κοσμογυρισμένου θαλασσοπόρου στα νερά της χώρας μας, μιλήσαμε με τον επίσημο «συγγραφέα» του «Καλυψώ», τον δύτη Ιβ Πακαλέ και τον Ελληνα συγγραφέα και εκδότη Κωστή Στήκα.

O Ιβ Πακαλέ ακολούθησε τον Κουστό στην Ελλάδα και χάρη στο βιβλίο του γράφτηκε το σενάριο της ταινίας που εξιστορεί την ταραχώδη ζωή του «Κάπτεν Πλάνετ», όπως αποκαλούσαν πολλοί τον μεγάλο εξερευνητή, ενώ ο Κωστής Στήκας έγραψε το βιβλίο «Μηχανισμός των Αντικυθήρων» -πρώτα στα Αγγλικά ενώ μόλις κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά- όπου συνομιλεί με τον Ελληνα δύτη αρχαιολόγο Λευτέρη Τσαβλίρη, ο οποίος με τη διπλή ιδιότητα του δύτη και του αρχαιολόγου συμμετείχε στην επίβλεψη των καταδύσεων του «Καλυψώ» για λογαριασμό των ελληνικών Αρχών.

Ο διάσημος ωκεανογράφος, εξερευνητής, δύτης, φωτογράφος και κινηματογραφιστής Ζακ Ιβ Κουστό έφτασε στην Ελλάδα με το δημοφιλές σκάφος του, το «Καλυψώ», στις 5 Νοεμβρίου 1975 και κατέπλευσε στη Μαρίνα της Ζέας στη Φρεαττύδα, εκεί όπου έδεναν κάποτε τα ιπτάμενα δελφίνια της εταιρείας Ceres Flyin’Dolphins.

Ηταν καλεσμένος της ελληνικής κυβέρνησης για ένα μεγάλο εγχείρημα, την αναζήτηση της Χαμένης Ατλαντίδας, καθώς και τη χαρτογράφηση ορισμένων ιστορικών υποβρύχιων ναυαγίων.

Το κόστος

Δεν ήταν μόνο αυτό που δικαιολογούσε το ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες δολάρια που θα δαπανούσε το ελληνικό κράτος για το εγχείρημα και τις εξακόσιες χιλιάδες δολάρια της συμμετοχής σε αυτό του ομίλου Κουστό, καθώς κατόπιν συμφωνίας με τον ΕΟΤ και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου θα γυρίζονταν και δύο ταινίες οι οποίες θα κάλυπταν όλη την εξερεύνηση των ελληνικών βυθών από τον θρυλικό θαλασσοπόρο, με τον τίτλο «Στην αναζήτηση Της Ατλαντίδας».

 

Ο χάρτης που χρησιμοποίησαν ο Κουστό και η ομάδα του κατά την εξερεύνηση των ελληνικών θαλασσών.

 

 

Ο άνθρωπος που συνυπόγραψε με τον Ζακ Ιβ Κουστό τα δύο βιβλία που έγιναν ταινίες και περιγράφουν τις εξερευνήσεις του «Καλυψώ» και του πληρώματός του στην Ελλάδα, ο 71χρονος πλέον Ιβ Πακαλέ, μας λέει σχετικά: «Ο Ζακ είχε επισκεφθεί πρώτη φορά την Ελλάδα το 1953 και το '54. Έκανε καταδύσεις στο ναυάγιο των Αντικυθήρων. Τότε εξέφρασε την επιθυμία να επιστρέψει. Και την πραγματοποίησε 22 χρόνια αργότερα για μια μεγάλη αρχαιολογική αποστολή στην Ελλάδα και το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Οι δύτες κατευθύνονταν από αρχαιολόγους του Μουσείου Αθηνών, όπως τον κύριο Κριτζά και τον καθηγητή Σεισμολογίας και ηφαιστειολόγο κύριο Γαλανόπουλο, που ήταν αυτοί που αποφάσιζαν σε αυτή την έρευνα».

Ο Γάλλος «συγγραφέας» του «Καλυψώ» μας τόνισε πως «υπήρξε μια εκ νέου αναζήτηση στο ναυάγιο των Αντικυθήρων όπου ανακαλύφθηκαν αγαλματίδια που βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Κουστό είχε μια συσκευή η οποία λειτουργούσε σαν απορροφητήρας αντικειμένων από το βυθό και έτσι έφερε στο φως νομίσματα και αγαλματίδια».

Στο βιβλίο του Κωστή Στήκα «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων» ο Ελληνας δύτης και αρχαιολόγος Λευτέρης Τσαβλίρης περιγράφει την περίφημη συσκευή ως εξής: «Η ανασκαφή έγινε με απορροφητήρα, την περιβόητη "suceuse", όπως την έλεγαν οι Γάλλοι. Πρόκειται για σωλήνα διαμέτρου περίπου 12 εκατοστών, ο οποίος ρουφάει ό,τι βρει μπροστά του, ενώ επάνω στο κατάστρωμα γίνεται αυτόματα διαχωρισμός του νερού και της άμμου, που έχουν επίσης ρουφηχτεί, από τα υπόλοιπα στερεά αντικείμενα. Στη συνέχεια γίνεται η συλλογή των πιθανών ευρημάτων, μέσα από τις πέτρες και τα άλλα υλικά που έχουν παραμείνει στο καλάθι. Με τον τρόπο αυτό βρέθηκαν νομίσματα και οστά».

Οι νεωτερισμοί που χρησιμοποιήθηκαν στο «Καλυψώ» περιγράφονταν με λεπτομέρεια σε ρεπορτάζ της ελληνικής κρατικής τηλεόρασης: «Πίσω από την καμπίνα του καπετάνιου υπάρχει ένα εργαστήριο με τηλεόραση βυθού, βυθόμετρο, δορυφόρο για τον έλεγχο του καιρού, κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, ραντάρ!».

Το «Καλυψώ» στο λιμάνι του Πειραιά

 

Στο «Καλυψώ» υπήρχε επίσης το βυθοσκάφος που έφτανε σε βάθος 450 μέτρων και πολλά άλλα αντικείμενα που καθιστούν τον Ζακ Κουστό πρωτοπόρο όχι μόνο στον κόσμο της εξερεύνησης αλλά και σε αυτόν της τεχνολογίας της ωκεανογραφίας.

Στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, του οποίου τα πιο διάσημα ευρήματα είναι το χάλκινο αγαλματίδιο που αναπαριστά έναν έφηβο και ο Μηχανισμός που έμεινε γνωστός και ως χρονολόγιο, υπολογιστής ή αστρολάβος των Αντικυθήρων (από τον οποίο εμπνεύστηκε πρόσφατα και η ελβετική εταιρεία Hublot και κατασκεύασε συλλεκτικά ρολόγια) χρησιμοποιήθηκαν συνολικά δέκα δύτες, οχτώ Γάλλοι και δύο Ελληνες, ένας εκ των οποίων ο Λευτέρης Τσαβλίρης.

Ο τελευταίος περιέγραψε τον ρυθμό των καταδύσεων: «Καταδυόμασταν διαδοχικά, από είκοσι λεπτά ο καθένας το πρωί, και άλλα δεκαπέντε λεπτά το απόγευμα, με περίπου μιάμιση ώρα αποσυμπίεση μετά από κάθε κατάδυση. Κατεβαίναμε στον βυθό προτού αναδυθεί ο προηγούμενος δύτης, για να υπάρχει μια συνέχεια στη δουλειά. Στο κατάστρωμα βρισκόταν ο αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας, ο οποίος τηρούσε το ημερολόγιο της επιχείρησης και ταξινομούσε τα ευρήματα στο καλάθι, τα οποία στη συνέχεια έμπαιναν σε δεξαμενές γλυκού νερού, προκειμένου να αποβάλουν το αλάτι τους».

Ο ίδιος βρήκε ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της αποστολής, το αγαλματίδιο του μικρού εφήβου: «Στο πλαίσιο της ανασκαφής, η οποία διήρκεσε περίπου έναν μήνα, βρήκαμε πολύ σημαντικά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και κοσμήματα, τα οποία μάλιστα είχαμε την τύχη να τα βρούμε ο συνεργάτης μου Βασίλης Βιτάλης κι εγώ και να τα ανεβάσουμε στο πλοίο. Τα κοσμήματα αυτά εκτέθηκαν μαζί με άλλα ευρήματα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο πλαίσιο της έκθεσης για το Ναυάγιο των Αντικυθήρων».

Και συνεχίζει: «Ακόμη πιο μεγάλη επιτυχία για εμάς ήταν η ανεύρεση δύο πολύ σημαντικών αγαλματιδίων, του Πυγμάχου και του Μικρού Εφήβου. Η ανεύρεση των δύο αυτών αγαλματιδίων οφείλεται στην παρατηρητικότητά μας, καθώς βρέθηκαν πακτωμένα μέσα σε ένα συμπαγές υλικό, σκληρό σαν πέτρα. Στα αρχαία χρόνια υπήρχε η συνήθεια να σταθεροποιούν μέσα σε άμμο τα αντικείμενα που μεταφέρονταν στα αμπάρια των πλοίων. Αυτή η μέθοδος απέτρεπε το σπάσιμο των εύθραυστων αντικειμένων σε ενδεχόμενη θαλασσοταραχή ή και τρικυμία».

 

 Η μεγάλη εκστρατεία

Η εξερεύνηση συνεχίστηκε σε άλλα σημεία του Αιγαίου, από τη Σαντορίνη μέχρι την Κρήτη, όπου εκτείνονταν σύμφωνα τις ιστορικές πηγές του «Καλυψώ» η Ατλαντίδα και ο μινωικός πολιτισμός.

Όπως μας το περιέγραψε και ο Ιβ Πακαλέ «Υπήρξε αυτή η μεγάλη εκστρατεία να βρεθεί η Χαμένη Ατλαντίδα. Βασιστήκαμε στις περιγραφές του Πλάτωνα για την καταστροφή της και επομένως ψάξαμε σε πολλά μέρη μελετώντας τη θεωρία του κυρίου Γαλανόπουλου, που ανέδειξε την υπόθεση ότι η καταστροφή της Ατλαντίδας οφειλόταν σε ένα τσουνάμι που ξεκίνησε με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης».

Η αναζήτηση της Ατλαντίδας και του μινωικού πολιτισμού τους οδήγησε μέχρι το νησί Δίας απέναντι από το λιμάνι του Ηρακλείου.

Η επιλογή της τοποθεσίας οφειλόταν σε μια λογική υπόθεση: «Οι ναυτικοί του ''Καλυψώ'' σκέφτηκαν ότι το λιμάνι του Ηρακλείου δεν είναι τόσο πρακτικό για τα ιστιοφόρα και την προστασία τους από τους βόρειους ανέμους, τα μελτέμια. Επομένως είπαμε πως αν βρίσκαμε ναυάγιο ιστιοφόρου δεν θα ήταν στο λιμάνι του Ηρακλείου και επειδή οι Μίνωες ναυτικοί ήταν πολύ ικανοί -είχαν αποικήσει ολόκληρη τη Μεσόγειο- στραφήκαμε προς το νησί Δίας που έχει την ακτή προσανατολισμένη στον Νότο. Εκεί βρήκαμε πολλά πλοία διαφορετικών εποχών, από πολύ αρχαία που ξεκινούν από την εποχή του Χαλκού μέχρι τον Μεσαίωνα αλλά και την εποχή της ενετικής κατοχής».

Ο «Βρεταννικός» (Britannic) ήταν ένα από τα μεγαλύτερα υπερωκεάνια της γραμμής του Βόρειου Ατλαντικού στις αρχές του 20ού αιώνα. Με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου μετατράπηκε σε πλωτό νοσοκομείο και βυθίστηκε στις 21 Νοεμβρίου του 1916 ενώ έπλεε στο στενό της Κέας με προορισμό τον νοσοκομειακό σταθμό της Λήμνου.

 

Ο «Βρεταννικός» (Britannic)

Η νάρκη και η ανατροπή

Η επίσημη θέση ήταν ότι βυθίστηκε από νάρκη. Ο Κουστό ανακάλυψε το ναυάγιο σε βάθος 120 μέτρων και διαπίστωσε ότι τορπιλίστηκε από Γερμανικό υποβρύχιο.

«Εγιναν μεγάλες καταδύσεις εκεί και μάλιστα ο Κουστό βούτηξε ο ίδιος στα 67 του σε πολύ μεγάλο βάθος που βρισκόταν το ναυάγιο, γύρω στα 120 μέτρα. Βρήκαμε την εξήγηση. Υπήρχε σκόνη άνθρακα που μαρτυρούσε βαθύτερη έκρηξη απ' αυτή της νάρκης, επομένως αποδείχθηκε ότι το χτύπησε γερμανικό υποβρύχιο», μας είπε σχετικά ο Ιβ Πακαλέ.

 

ΑΠΟΘΕΩΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΧΗ

Ο ελληνικός Τύπος υποδέχθηκε τον Ζακ Ιβ Κουστό με τίτλους όπως «Σε κοινό 250 εκατομμυρίων θα προβληθούν οι ταινίες που θα γυρίσει ο Ζακ Κουστό» και υπότιτλους «Θα διαφημισθούν οι ελληνικοί θησαυροί-Στη Σαντορίνη θα ζωντανέψει ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας».

Θανάσης Διαμαντόπουλος 

 

2016

diamantopoulos@pegasus.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/otan_o_kousto_eksereunouse_to_aigaio-64784208/