Η ιστορία πίσω από τις μάσκες του καρναβαλιού

Tης Νικολίας Σαββοπούλου

Ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί πως  το καρναβάλι αποτελεί μια γιορτινή εκδήλωση η οποία εναντιώνεται στις κοινωνικές συμβάσεις,  αφού κατά τη διάρκεια του επιτρέπονται όλα, ή μάλλον σχεδόν όλα;! Πολύς χορός και τραγούδι, ποτό, κέφι, μεταμφιέσεις και οποιαδήποτε  ξέφρενη συμπεριφορά  μοιάζει ταιριαστή υπό την καρναβαλική ατμόσφαιρα. Και ο λόγος είναι απλός. Οι άνθρωποι είναι πλέον μεταμφιεσμένοι και μπορούν να κάνουν ό,τι πιο τρελό θέλουν, καθώς για λίγο η στολή και η μάσκα τους δίνουν ασυλία. 

Τα φανταχτερά κουστούμια και οι περίεργες μάσκες δημιουργούν προσωρινά έναν κόσμο διαφορετικό, που, όμως, κρύβει μυστικά. Η αφετηρία του καρναβαλιού εντοπίζεται στο βάθος των χρόνων και, αναμφίβολα, όσο πιο μακρύ είναι το κουβάρι της ιστορίας, τόσα περισσότερα είναι τα πράγματα που πιθανόν αγνοούμε. 

Αποχαιρέτα το κρέας                                  

Η ετυμολογία της λέξης «καρναβάλι» προέρχεται από τα λατινικές λέξεις “ carne” και “vale” που σημαίνει  «αποχαιρέτα το κρέας» και, επομένως, είναι ταυτόσημη της ελληνικής λέξης «Αποκριά», αφού «αποκρέω» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «απομακρύνομαι από το κρέας». Πρόκειται, λοιπόν, για την περίοδο που προηγείται της Σαρακοστής, όπου οι πιστοί απέχουν από την κατανάλωση κρέατος.

Στην υγειά του Διονύσου

Το καρναβάλι αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα έθιμα τα οποία έχουν διασωθεί με το πέρας των αιώνων. Η αφετηρία του ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα και τις Διονυσιακές Τελετές όπου υμνείται ο θεός Διόνυσος ή αλλιώς Βάκχος, ο θεός του κρασιού και του γλεντιού. Οι ακόλουθοί του, οι Σάτυροι, ήταν μεταμφιεσμένοι με στολές από δέρματα ζώων, δημιουργούσαν μεγάλες πομπές και μεθυσμένοι χόρευαν για να τιμήσουν το Διόνυσο. Λέγεται πως τριγυρνούσαν κάνοντας άσεμνες πράξεις και λέγοντας βωμολοχίες.

Όλα εξηγούνται λοιπόν. Οι μεταμφιέσεις, ο χορός και το τραγούδι, το κέφι χωρίς όρια και, φυσικά, το ποτό. Πώς, λοιπόν, να πάψει να θεωρείται η μέθη ως αναγκαία συνθήκη του καρναβαλιού, όταν την επιτρέπει ένας αρχαίος Θεός;

Το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου

Το καρναβάλι πάντα τελειώνει με την φωτιά κι έτσι η μεγάλη γιορτή σβήνει μέσα από την λάμψη της φλόγας. Είναι, πράγματι,  περίεργος ένας τέτοιος αποχαιρετισμός του βασιλιά, ο οποίος για λίγες μέρες νομιμοποιούσε κάθε τρελή επιθυμία. Όχι, δεν πρόκειται για πράξη εκδίκησης απέναντι στον βασιλιά. Η φωτιά όμως, έχει το δικό της μυστικό.

Συμβόλιζε, κατά τους αρχαίους Έλληνες, τη δύναμη  που εξουδετερώνει το κακό, ξορκίζει τα καταστροφικά πνεύματα και προσφέρει κάθαρση από κάθε αμαρτία. Επειδή το καρναβάλι τοποθετείται χρονικά στο μεταίχμιο του χειμώνα με την άνοιξη, η φωτιά «καθαρίζει» την φύση, για να είναι έτοιμη για την παραγωγική περίοδο που ακολουθεί. Έτσι, λοιπόν, ο Καρνάβαλος καίγεται για να καταστραφεί κάθε είδους κακού και οι στάχτες να γεννήσουν την πολυπόθητη ευτυχία.

Είναι λυτρωτικό το κάψιμο του καρνάβαλου και τελικά ο καλύτερος αποχαιρετισμός του. Άλλωστε, πώς αλλιώς να αποχωριζόταν η σύγχρονη κοινωνία τον Βασιλιά, μέχρι να έρθει πάλι η επόμενη γιορτή του; Το να είναι κλειδωμένος σε μια αποθήκη καθόλου δε θα του ταίριαζε. Προτιμότερο να καταστρέφεται μέσα από την λάμψη της λαίλαπας.

Το μυστικό της βενετσιάνικης μάσκας

Η Βενετία κατέχει τα ηνία για τη διοργάνωση των πιο κομψών και εντυπωσιακών καρναβαλικών εκδηλώσεων στην Ευρώπη, αν όχι σ’ όλο τον κόσμο. Η φινέτσα είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Τα κουστούμια ξεχωρίζουν, αλλά οι μάσκες φαίνεται να κατέχουν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Οι βενετσιάνικες μάσκες είναι πασίγνωστες για τα ποικίλα σχέδιά τους, όμως η αλήθεια είναι πως η ιστορία τους είναι μακρινή και σκοτεινή.

Οι μάσκες εμφανίστηκαν στην Βενετία την εποχή του Μεσαίωνα και οι άνδρες τις φορούσαν προκειμένου να κρύψουν διάφορες παράνομες δραστηριότητές τους.  Η μάσκα τους προστάτευε από την αναγνώρισή τους, και άρα από την κοινωνική κατακραυγή. Η χρήση της μάσκας έγινε τόσο συχνή που τα καταστήματα που τις πουλούσαν αυξάνονταν συνεχώς. Ωστόσο, για να περιοριστεί η ηθική παρακμή την οποία δημιουργούσε η συχνή χρήση των μασκών, αργότερα εκδόθηκαν νόμοι που απαγόρευαν την κατάχρησή της. Φαίνεται πάντως πως η μάσκα είχε συνδεθεί με την ελευθερία και αντανακλούσε την καταπάτηση των αυστηρών κανόνων της άκαμπτης βενετσιάνικης κοινωνίας.

Τελικά, ποιος ξέρει ποια αόρατη δύναμη διατηρεί τη γιορτή του καρναβαλιού σχεδόν ακλόνητη μέσα στο πέρας των αιώνων…Είναι, άραγε, η ισχύς του εθίμου που δεν το  αφήνει να χαθεί από την ιστορία ή μήπως η ασυνείδητη επιθυμία των ανθρώπων να κρυφτούν για λίγο από τον εαυτό τους, αρνούμενοι τις συμβάσεις;  Άλλωστε, γίνονται όλα πιο εύκολα φορώντας μια μάσκα. Τέτοιο προνόμιο -ας είναι και μια φορά το χρόνο- δύσκολα απορρίπτεται.

ΠΗΓΗ  citycampus.gr 2017